Τετάρτη 12 Νοεμβρίου 2008

Εφημερίδες και ιδεολογίες


«Η έκφραση «ανάγνωση των εφημερίδων» είναι κάτι σαν σφάλμα της γλώσσας, μια μεταφορά από άλλους τρόπους συγκέντρωσης του βλέμματος και της σκέψης σε γραπτά σημεία. Το διάβασμα μιας εφημερίδας είναι «μορφή γραμματισμού» πολύ διαφορετική από την ανάγνωση, λ.χ., ενός βιβλίου. Το μάτι τρέχει, συνδυάζει, ξεσκαρτάρει έχει ασκηθεί να μη στέκεται. Ξεφυλλίζουμε. Διαβάζουμε επιλεκτικά. Κρατάμε αποκόμματα. Αλλά κάποια στιγμή, όλη η συσσωρευμένη επιφυλλιδογραφία των κυριακάτικων θα οδηγηθεί στην ανακύκλωση.» Σπύρου Α. Μοσχονά
Πέρα από την παραπάνω διαπίστωση η εφημερίδα αποτελούσε και ίσως να αποτελεί το μέσο ταξινόμησης των ανθρώπων με βάση τις ιδεολογίες και τα πολιτικά τους πιστεύω. Με μεγάλη ευκολία χαρακτηρίζουμε κάποιον κουμουνιστή αν διαβάζει Ριζοσπάστη ή συντηρητικό αν επιλέγει την Εστία για την ενημέρωσή του.
Τι είναι αυτό που μας οδηγεί με βάση τον τίτλο της εφημερίδας να κατηγοριοποιούμε και τους αναγνώστες; Να τους κατατάσσουμε σε δημοκρατικούς, συντηρητικούς, κεντρώους, αριστερούς, φασίστες, αντιεξουσιαστές ;
Η εφημερίδα πέρα από την παρουσίαση γεγονότων της επικαιρότητας αναπαριστά και συντηρεί ένα σύστημα ιδεών και αξιών, αναπαράγει κοινωνικά στερεότυπα, ανταποκρίνεται σε ανάγκες ορισμένων ανθρώπων ή ομάδων (γι’ αυτό άλλωστε και η μεγάλη ποικιλία εφημερίδων και κατ’ επέκταση περιοδικών).
Τι είναι αυτό που θα μας βοηθήσει να ανακαλύψουμε την τυχόν ιδεολογία που προσπαθεί να περάσει η κάθε εφημερίδα;
Το όνομά της κατ’ αρχήν σηματοδοτεί ίσως τη φιλοσοφία και την ιδεολογία της. Για π.χ. η Εστία παραπέμπει στην οικογένεια, στο έθνος, επομένως κινείται σε ιδεολογικά πλαίσια του έθνους κράτους και του εθνοκεντρισμού. Ο Ριζοσπάστης, ως επίσημο όργανο της Κεντρικής Επιτροπής του Κουμουνιστικού Κόμματος λειτουργεί ως εργαλείο πάλης της εργατικής τάξης και ως το μέσο έκφρασης των κομματικών θέσεων.
Η γλώσσα και το ύφος, η θεματολογία, οι εικόνες και οι διαφημίσεις επίσης παίζουν ρόλο, ώστε να αποκομίσουμε στοιχεία για την ιδεολογία που υπηρετεί η εφημερίδα. Επανερχόμαστε στο παράδειγμα με το Ριζοσπάστη και την Εστία. Στο Ριζοσπάστη, διαβάζουμε στα κείμενα συχνά τις λέξεις πλουτοκρατία, δικομματισμός, αντιλαϊκά μέτρα, φτωχά λαϊκά στρώματα, συνδικαλιστικές ηγεσίες, κοινωνική εργασία κ.α. Εύκολα διαπιστώνουμε πως το λεξιλόγιο της εφημερίδας παραπέμπει στο ιδεολογικό πλαίσιο που εκφράζει το Κ.Κ.Ε.
Περνούμε στην Εστία. Η αναφορά που μας δίνει το παρακάτω κείμενο σχετικά με τη γλώσσα της εφημερίδας μας οδηγεί στο συμπέρασμα πώς η γλώσσα λειτουργεί ως εργαλείο της ιδεολογίας που υπηρετεί.
«Η Εστία (Εστία στο μονοτονικό σύστημα) είναι μία Αθηναϊκή απογευματινή πολιτική, πολιτιστική και οικονομική εφημερίδα. Το 1995 είχε περίπου 3900 αναγνώστες. Αναφορικώς με την πολιτική και τον πολιτισμό μπορεί να διαβαθμίζεται σαν συντηρητική εφημερίδα που επίσης δεν απορρίπτει τις εθνικές ιδέες. Ειδικώς από μακρού προειδοποιεί για τους κινδύνους που υπάρχουν – κατά την γνώμη της – για την ελληνική γλώσσα (ξένες λέξεις, λατινικά γράμματα, κτλ.). Επειδή στην Ελλάδα γενικά η πολιτική αντίληψη και η γλωσσική χρήση συνδέονται, η Εστία χρησιμοποιεί μία μετριοπαθή μορφή της καθαρεύουσας. Η Εστία είναι η μοναδική καθημερινή εφημερίδα που δεν ακολούθησε τη μεταρρύθμιση της ελληνικής ορθογραφίας που έγινε το 1982 και γι' αυτό ακόμα χρησιμοποιεί το πολυτονικό σύστημα (χωρίς βαρείες).» Βικιπαίδεια
Επίσης ο τίτλος « Η ιστορία που διδάσκονται τα ελληνόπουλα στη Β. Ήπειρο που βρίσκομαι σε άρθρο της στις (5-11-2008) αποτελεί ένα στοιχείο, που νομίζω ότι σηματοδοτεί τον εθνοκεντρικό χαρακτήρα της εφημερίδας και τα πιστεύω για αλύτρωτες πατρίδες.
Το παράδειγμα που έδωσα με τις δύο εφημερίδες δίνει ξεκάθαρα το ιδεολογικό τους στίγμα. Θα μπορούσαμε να πούμε πως η ρήση του Τσόμσκι "πως το μιντιακό σύστημα φιλτράρει τις ειδήσεις" βρίσκει εφαρμογή στο παράδειγμα μας, γιατί επιλέγονται ειδήσεις ή σχολιάζονται τα συμβάντα με βάση την ιδιοκτησία (Κ.Κ.Ε. για το Ριζοσπάστη) ή την προπαγάνδα (εθνικισμός στην Εστία).
Φυσικά οι περισσότερες εφημερίδες σήμερα προσπαθούν να θέλξουν τους αναγνώστες με τις προσφορές και έτσι πετυχαίνουν να ρίξουν τα στεγανά των κομματικών ιδεολογιών. Επομένως σήμερα η εφημερίδα δε μπορεί να αποτελεί ένα ασφαλές μέσο για να προσδιορίσουμε την ιδεολογία του αναγνώστη. Άλλωστε υπάρχει μια ρευστότητα ανάμεσα στην ιδεολογία και τις πολιτικές πρακτικές, ώστε να έχουμε μιλήσει στο πρόσφατο παρελθόν για δεξιά πολιτική με αριστερή συνθηματολογία.

1 σχόλιο:

Έλενα Σιδέρη είπε...

eksairetiki douleia ,opws fanike kai apo tin apodoxi tis apo tin taksi