Περιβάλλον και Πολιτισμός

Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση πάει Μουσείο

«Η Ευέλικτη Ζώνη της υποχρεωτικής εκπαίδευσης αποτελεί καινοτομία του ΥΠΕΠΘ μέσω του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου που αποβλέπει στην αναβάθμιση του κοινωνικού και πολιτιστικού ρόλου του σχολείου, συμβάλλοντας έτσι στην επιδιωκόμενη ενίσχυση του σχολικού παιδαγωγικού περιβάλλοντος. Η εν λόγω καινοτομία βασίζεται στη διαθεματική προσέγγιση της γνώσης, προωθεί την ανάπτυξη σχεδίων εργασίας ( project), την ομαδοσυνεργατική διδασκαλία και ενισχύει τη δημιουργική και διερευνητική μάθηση και την κριτική σκέψη.»[1]
Αν και το ζητούμενο στην εκπαίδευση σήμερα, είναι η διεπιστημονική και διαθεματική προσέγγιση της γνώσης, δεν είναι λίγες οι φορές, όπου ως εκπαιδευτικοί προβληματιζόμαστε που θα κατατάξουμε ένα πρόγραμμα που σχεδιάσαμε και υλοποιούμε στα πλαίσια της Ευέλικτης ζώνης. Ίσως ο προβληματισμός αυτός να είναι απόρροια του οξύμωρου σχήματος των υπευθύνων Περιβαλλοντικής Αγωγής, Αγωγής Υγείας, Πολιτιστικών θεμάτων, όπου ο καθένας επιδιώκει να παρουσιάσει το μέγιστο αριθμό προγραμμάτων στο δικό του πεδίο.
Μια μέρα στο Μουσείο είναι πρόγραμμα μουσειοπαιδαγωγικής και επομένως κατατάσσεται στα προγράμματα που εποπτεύονται από τον υπεύθυνο Πολιτιστικών; Ή μπορεί ταυτόχρονα να θεωρηθεί και πρόγραμμα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης;
Νομίζω πως είναι ερωτήματα που γεννιόνται από τη στιγμή που οριοθετούνται στεγανά ή δεν έχουμε σαφή εικόνα του ρόλου της Π.Ε.
Η Π.Ε για πολλούς στη χώρα μας στοχεύει στην ενημέρωση και ευαισθητοποίηση για τα μείζονα περιβαλλοντικά προβλήματα καθώς και στη διαμόρφωση στάσεων και αξιών για την προστασία και την αειφορική διαχείριση του περιβάλλοντος. Θεωρώ πως αυτό είναι αποτέλεσμα μιας αντίληψης κάτω από την επίδραση του νεοθετικισμού όπου «η φύση στο χώρο της παιδείας αναπτύσσεται με δύο αντιθετικές θέσεις: 1) η φύση είναι μια αδρανής μάζα που ο άνθρωπος τη χειρίζεται και την εκμεταλλεύεται σύμφωνα με το συμφέρον του, 2) η φύση αποτελεί τον κυρίαρχο και καθοριστικό παράγοντα στη διαμόρφωση του πολιτισμού. Η πρώτη χρησιμοποιείται από την τεχνοκρατία και οδήγησε στην οικολογική κρίση. Θεωρεί ότι το κέντρο πολιτισμού μετακινείται προς την περιοχή της εντατικότερης εκμετάλλευσης των πηγών. »[2]
Πέρα από όποιες θεωρητικές προσεγγίσεις για την Π.Ε, η θεματολογία των περισσοτέρων προγραμμάτων που υλοποιούνται κάθε χρόνο, αναδεικνύει πως η Π.Ε παρά τον επαναπροσδιορισμό της να ενταχθεί στη γενικότερη κοινωνική πραγματικότητα, παραμένει στην ευαισθητοποίηση και επίλυση προβλημάτων περιβαλλοντικής φύσης. Μέσα σ’ αυτή τη λογική ένα πρόγραμμα που έχει ως πεδίο δράσης ένα λαογραφικό ή αρχαιολογικό μουσείο δύσκολα μπορεί να θεωρηθεί ως πρόγραμμα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης.

ΜΙΑ ΜΕΡΑ ΣΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΟΥ ΒΟΛΟΥ- ΠΑΡΕΑ ΜΕ ΕΝΑ ΕΙΔΩΛΙΟ

Η Σοφία δεν έρχεται για πρώτη φορά στο Μουσείο. Πέρσι είχε έρθει με την τάξη της για να δουν τα ευρήματα, που υπάρχουν εδώ, από τη Νεολιθική εποχή. Της είχαν κάνει τόσο μεγάλη εντύπωση, που έδωσε υπόσχεση στον εαυτό της να ξαναρθεί. Kαι να που κράτησε αυτή την υπόσχεση.
-Μόνη σου ή είναι και άλλα παιδιά; Ακούει δίπλα της μια φωνή. Είναι ο φύλακας
του Μουσείου ο κυρ- Στέφανος.
-Όχι, είμαι μόνη μου, οι γονείς μου κάθονται στην πλατεία Αναύρου, με άφησαν να έρθω…τα λόγια της τρεμάμενα ανεβαίνουν, λες και μετάνιωσε για το τόλμημά της.
-Πολύ ωραία, πέρασε μέσα. Χαίρομαι να βλέπω παιδιά να έρχονται στο Μουσείο. Να θυμάσαι όμως μικρή μου πως βλέπουμε αλλά δεν αγγίζουμε. Εντάξει;
Το Μουσείο είναι άδειο από επισκέπτες. Η Σοφία προχωρά προς την αίθουσα με τα εκθέματα της Νεολιθικής εποχής. Σταματά μπροστά σ’ ένα μικρό σπιτάκι. Το παρατηρεί με προσοχή.
- Είναι αναπαράσταση νεολιθικού σπιτιού. Προσπάθησε να ξεχωρίσεις τα υλικά από τα οποία φτιάχτηκε.
Η Σοφία ξαφνιάζεται. Γυρίζει δεξιά, γυρίζει αριστερά, κανείς. Να ‘ταν ο φύλακας; Αλλά τούτη η φωνή ήταν σαν της μάνας της γλυκιά.
-Μη φοβάσαι μικρή μου. Εγώ σου μιλώ.
Η Σοφία με έκπληξη βλέπει να της μιλά ένα πήλινο αγαλματάκι που δείχνει μια γυναικεία μορφή και βρίσκεται στην απέναντι προθήκη. Θέλει να φύγει, μα τα πόδια της λες και κόλλησαν στο πάτωμα, δεν την αφήνουν να κάνει βήμα. Θέλει να φωνάξει βοήθεια, αλλά κι η φωνή της δύναμη δεν έχει, ένας κόμπος στο λαιμό της… το μόνο που κατά φέρνει να πει είναι «μιλούν τα αγαλματάκια;»
-Και βέβαια μιλούν, όλα τα αντικείμενα του Μουσείου έχουν τη δική τους φωνή»[3]
Αυτή τη φωνή των εκθεμάτων από γραμμική παρουσίαση θελήσαμε να την μετατρέψουμε σ’ ένα διάλογο με τον μικρό επισκέπτη, όπου καλείται να παρατηρήσει, να σκεφτεί και να απαντήσει.
"- Σοφία να σου γνωρίσω τους πιο αγαπημένους φίλους μου.
- Μοιάζουν λίγο με τα πιθάρια της γιαγιάς μου, που είναι στο κατώι του σπιτιού της. Μόνο που εκείνα είναι πολύ πιο μεγάλα και ασβεστωμένα...
-Αυτά που βλέπεις μπροστά σου λέγονται αγγεία φτιαγμένα από το ίδιο υλικό, που έχω πλαστεί και εγώ. Ίσως ορισμένα σου φανούν κακομούτσουνα. Αν τα προσέξεις λίγο περισσότερο θα δεις πως έχουν τη δική τους ξεχωριστή ομορφιά, είναι και αυτά έργα χειρών ανθρώπων. Οι περισσότεροι επισκέπτες τα προσπερνούν.
Θα ήθελες να μου πεις που νομίζεις ότι τα χρησιμοποιούσαν οι νεολιθικοί άνθρωποι;
Εσύ σήμερα τι θα έβαζες μέσα σ' αυτά;"
Η φωνή των εκθεμάτων με πρωταγωνιστή ένα ειδώλιο συνεχίζει το ταξίδι στο χρόνο. Θέλει να φέρει τα παιδιά -επισκέπτες στην εποχή που το κυνήγι και το ψάρεμα ήταν οι αγαπημένες ασχολίες των ανθρώπων, τα κοχύλια γίνονταν στολίδια για να φορεθούν από άνδρες και γυναίκες, μεγάλους και μικρούς. Ήταν η εποχή που ο κεραμέας κατασκεύαζε αγγεία σκουρόχρωμα, καστανά, κόκκινα, μα και σχεδόν λευκά χωρίς να ξέρει κάποια μυστικά. Τα μυστικά του χρώματος ήταν υπόθεση της "μάνας γης". Ήταν μια εποχή που τα απλά καθημερινά αντικείμενα ήταν φτιαγμένα από υλικά που έβρισκαν οι άνθρωποι στο γύρω φυσικό τους περιβάλλον.
Το πρόγραμμα σχεδιάστηκε για μαθητές δημοτικού.
Στόχοι του προγράμματος:
Ø Η επίσκεψη στο Μουσείο να είναι ελκυστική ώστε να τραβήξει την προσοχή των μικρών επισκεπτών.
Ø Να φέρει τους μαθητές σε μια πρώτη επαφή με το νεολιθικό πολιτισμό.
Ø Να διαπιστωθεί κατά πόσον τα προς μετάδοση περιεχόμενα της έκθεσης γίνονται κατανοητά.
Ø Να αναπλάσουν με τη φαντασία τους οι μαθητές μια εποχή που σηματοδοτεί μια πορεία διαχείρισης του περιβάλλοντος από τον άνθρωπο. Μια εποχή μετασχηματισμού όπου οι φυσικοί οδοί μετατρέπονται σε δίαυλοι επικοινωνίας και εμπορίου.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Μέσα από αυτή τη συνοπτική παρουσίαση ίσως να φάνηκε πως η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση μπορεί να συναντήσει και την Μουσειοπαιδαγωγική στα προγράμματά μας που σχεδιάζουμε στα πλαίσια της Ευέλικτης Ζώνης και όχι μόνο.
«Ο πολιτισμός δεν παράγεται στο μουσείο, όμως το μουσείο είναι τόπος (ανα)παράστασης της πολιτισμικής ή κάποιας άλλης παραγωγής. Τόπος (ανα)παράστασης ιστορίας, και άρα τόπος όπου μπορεί να παράγεται πολιτισμική ταυτότητα.»[4]
Πλησιάζοντας τα μουσεία και τα εκθέματά τους με μια άλλη οπτική και ερμηνευτική προσέγγιση ίσως να κατανοήσουμε πως περιβάλλον δεν είναι η εξωτερική πραγματικότητα που μας εγκλωβίζει στους νόμους της και στην απειλή του είναι μας. Αν και ο άνθρωπος της Δύσης με τον «ορθό λόγο» έδωσε απαντήσεις σε πολλά ερωτήματά του συνάμα έφερε την αταξία στο φυσικό περιβάλλον διασπώντας τον κύκλο της ζωής και το αποτέλεσμα είναι το κάθε οικοσύστημα να μεταβάλλεται από τις ανθρώπινες δραστηριότητες.
Προστατεύουμε το περιβάλλον γιατί κινδυνεύουμε εμείς; Μήπως το κοσμολογικό μοντέλο του «μεγάλου» δυτικού πολιτισμού θα συνεχίζει να μας οδηγεί σε αντιφάσεις;



Βιβλιογραφία:
Αλαχιώτης Σταμάτης, Η Ευέλικτη Ζώνη του Σχολείου, Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεμάτων

Δημητρίου Σωτήρης. (1996) Η εξέλιξη του ανθρώπου. Αθήνα: Καστιανιώτης

Μούλιου Μάρλεν. (2003) Μουσειακές Εκθέσεις: Από τη θεωρία στην Πράξη. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις: Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

Τσιμπλούλης Γεράσιμος (2000). Παρέα με ένα ειδώλιο. εργασία για το τμήμα του Ι.Α.Κ.Α Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

Σκουτέρη -Διδασκλάλου Ε., (1994) Λαογραφικά Μουσεία, Πολιτισμική Ταυτότητα και Ιστορική Μνήμη: Όροι και Επισημάνεις πρακτικά Α΄ Συνάντησης Λαογραφικών Μουσείων στα Πλαίσια της Ενωμένης Ευρώπης, Αθήνα 1-5 Οκτωβρίου, Αθήνα: Ελληνική Εταιρεία Λαογραφικής Μουσειολογίας

[1] Αλαχιώτης Σταμάτης, Η Ευέλικτη Ζώνη του Σχολείου, Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεμάτων
[2] Δημητρίου Σωτήρης. (1996) Η εξέλιξη του ανθρώπου. Αθήνα: Καστιανιώτης
[3] Τσιμπλούλης Γεράσιμος (2000). Παρέα με ένα ειδώλιο. εργασία για το τμήμα του Ι.Α.Κ.Α Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
[4] Σκουτέρη -Διδασκλάλου Ε., (1994) Λαογραφικά Μουσεία, Πολιτισμική Ταυτότητα και Ιστορική Μνήμη: Όροι και Επισημάνεις πρακτικά Α΄ Συνάντησης Λαογραφικών Μουσείων στα Πλαίσια της Ενωμένης Ευρώπης, Αθήνα 1-5 Οκτωβρίου, Αθήνα: Ελληνική Εταιρεία Λαογραφικής Μουσειολογίας