Περιβαλλοντικές προκλήσεις
του Τσιμπλούλη Γεράσιμου, Δασκάλου
αν. υπεύθυνου του Κ.Π.Ε. Μακρινίτσας
Η 5η Ιουνίου, παγκόσμια ημέρα περιβάλλοντος, φέρνει στο προσκήνιο τα μεγάλα και μικρά, τα παγκόσμια και τοπικά προβλήματα που σχετίζονται με το περιβάλλον.
Ο συγγραφέας Μακ Κίμπεν μίλησε για «το τέλος της φύσης», γατί ο σημερινός άνθρωπος της Δύσης αντιμετωπίζει τη φύση με τη διαμεσολάβηση της ανθρώπινης τεχνολογίας. Τα επιτεύγματα της δυτικής κοινωνίας στηρίζονται και στη δραστική μείωση της υποταγής του ανθρώπου στις δυνάμεις και στους περιορισμούς της φύσης. Ακόμα και σε εκείνα τα μέρη του κόσμου όπου η παραδοσιακή σχέση συνύπαρξης με τη φύση είναι αισθητή, η ίδια η φύση επηρεάζεται από τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Οι ντόπιοι κάτοικοι των τροπικών δασών του Αμαζονίου βλέπουν το φυσικό τους περιβάλλον να αλλάζει από τις αναπτυξιακές πολιτικές. Οι παραδοσιακοί ψαράδες του Ειρηνικού βλέπουν τα αλιεύματά τους να λιγοστεύουν εξαιτίας της «σύγχρονης» αλιείας που επιβάλλουν οι ανεπτυγμένες χώρες. Οι αγροτικές πεδινές εκτάσεις του Μπάνγκλα Ντες, καταστράφηκαν από πλημμύρες στις αρχές του 1991. Αιτία του κακού οι καθοδηγούμενες από τη Δύση τακτικές αποξήρανσης και τα διάφορα αναπτυξιακά προγράμματα που προκάλεσαν διαβρώσεις στα ορεινά. Θα μπορούσαμε να παραθέσουμε και άλλα πολλά παραδείγματα που αναδεικνύουν την ανθρωποκεντρική θεώρηση για το φυσικό περιβάλλον. Η φύση δεν είναι πια αυτό που ήταν.
Ο τρόπος ζωής του πολιτισμού μας διακυβεύεται από το πώς μολύνουμε τον πλανήτη Γη και απειλείται επίσης επειδή εξαντλούμε τους φυσικούς πόρους. Οι δυτικές χώρες είναι οι κύριοι καταναλωτές των πρώτων υλών και οι κύριοι υπεύθυνοι για τη ρύπανση του αέρα και των θαλασσών.
Η άνοδος της θερμοκρασίας στον πλανήτη ή η συσσώρευση των τοξικών αποβλήτων, προβλήματα που απειλούν τη βιωσιμότητα της παρούσας κοινωνίας, τα μελετούμε και τα αναφέρουμε ως προβλήματα μακριά και έξω από μας.
Οι γεωργικές μέθοδοι απειλούν να μειώσουν την ποικιλομορφία στο φυσικό περιβάλλον και να κάνουν το νερό μη πόσιμο. Τα μεταλλαγμένα έρχονται να κατακτήσουν και την ευρωπαϊκή αγορά αγνοώντας τις φωνές διαμαρτυρίας που υψώνουν πολίτες και οργανώσεις. Η βιομηχανία, που μας παρέχει πλούτο και ξεκούραση, μολύνει τη γη και τον αέρα που θέλουμε να απολαύσουμε. Τα ψάρια στο πιάτο της «υγιεινής» διατροφής μας αλιεύθηκαν από τη θάλασσα που δέχεται δωρεάν τα απόβλητα του πολιτισμού μας.
Και εμείς πώς απαντάμε σ’ αυτές τις περιβαλλοντικές προκλήσεις;
Μένουμε σε διαπιστώσεις και σε προτάσεις ή οραματιζόμαστε προηγούμενες κοινωνίες που υποτίθεται ότι βρίσκονταν σε μεγαλύτερη επαφή και αρμονία με τη φύση;
Κατά ειρωνικό τρόπο, αυτή η άποψη για το παρελθόν ενισχύεται από το πρίσμα υπό το οποίο κοιτάζουμε συνήθως την Ιστορία. Έτσι όταν μελετούμε προηγούμενους πολιτισμούς, τείνουμε να ερμηνεύσουμε την πορεία τους και την κατάρρευσή τους με πολιτικούς και οικονομικούς όρους. Ωστόσο σήμερα έρχονται στο φως της δημοσιότητας μελέτες που εξηγούν την καταστροφή πολιτισμών με οικολογικούς βασικά παράγοντες.
Οι Σέιμουρ και Τζιραρντέ (1990) υποστηρίζουν πως σημαντικοί οικολογικοί παράγοντες βρίσκονται πίσω από την καταστροφή του Μινωικού πολιτισμού. «…Ο πληθυσμός των Κρητών ήταν πολύ μεγάλος κατά τη Μινωική Εποχή. Η Κρήτη έκανε εξαγωγές τροφίμων εκείνο τον καιρό: ο χρυσός, ο χαλκός, οι πολύτιμοι λίθοι και άλλες πολύτιμες πρώτες ύλες που βρέθηκαν σε αφθονία χάρη στις ανασκαφές αγοράστηκαν όλες χάρη στην εξαγωγή τροφίμων. Οι Κρήτες της Μινωικής Εποχής έχασαν την καλλιεργήσιμη γη τους και αυτό αποδυνάμωσε και εντέλει κατέστρεψε τον πολιτισμό τους. Η ηφαιστειακή έκρηξη της Θήρας ήταν μόνο η χαριστική βολή».
Η μελέτη αυτή μας οδηγεί σε δυο σημαντικά συμπεράσματα. Πρώτον καταρρίπτεται κάθε υπέρμετρη ρομαντική άποψη για το πόσο καλή ήταν η σχέση του ανθρώπου με το περιβάλλον στο παρελθόν. Δεν είμαστε λοιπόν οι μόνοι που αντιμετωπίζουμε οικολογικά προβλήματα. Αυτό δεν πρέπει να μας καθησυχάζει, γιατί οδηγούμαστε στο δεύτερο συμπέρασμα πως τα οικολογικά προβλήματα μπορούν να συντελέσουν στην κατάρρευση πολιτισμών και στον αφανισμό ολόκληρων κοινωνιών.
Σήμερα υπάρχει μια αύξηση των ανθρώπων και των οργανώσεων που ασχολούνται με τα περιβαλλοντικά προβλήματα. Το οικολογικό κίνημα έχει καθιερωθεί ως κοινωνικό.
Οι οικολόγοι μας προτείνουν να επιλέγουμε προϊόντα βιολογικά, συσκευασίες ανακυκλώσιμες, φιλικά προς το περιβάλλον αεροζόλ. Μας καλούν να προστατέψουμε απειλούμενα προς εξαφάνιση ζώα και φυτά του πλανήτη μας. Ζητούν τα περιβαλλοντικά προβλήματα να τίθενται ως προβλήματα προτεραιότητας στην κοινωνία.
Οι οικολογικές ομάδες έπαιξαν το μεγαλύτερο ρόλο για να έλθουν στο προσκήνιο τα Πράσινα ζητήματα, δεν ήρθαν όμως σε απότομες ρήξεις με τις τρέχουσες κοινωνικές συμβάσεις. Δεν προχώρησαν σε κριτική της βασικά καπιταλιστικής «βιομηχανικής κουλτούρας» μας.
Απέναντι στον πράσινο καταναλωτισμό που ουσιαστικά δεν αλλάζει τον τρόπο της ζωής μας, μερικοί οικολόγοι συγκρότησαν μια νέα συνεκτική και ριζοσπαστική Πράσινη σκέψη. Η Πράσινη ιδεολογία θέτει μια πρόκληση σε πολλά από τα αξιώματα του Διαφωτισμού που επικρατούν στην κοινωνία μας. Αμφισβητεί την αφοσίωσή μας στην οικονομική ανάπτυξη και στην υλική πρόοδο. Εξαίρει τη λιτότητα και την αυτοσυγκράτηση. Ευνοεί τον ολισμό έναντι του ατομικισμού. Όλη η φύση δικαιούται τον ίδιο ηθικό σεβασμό που μέχρι τώρα κατέχει ο άνθρωπος.
Οι Πράσινοι παίρνουν στα σοβαρά τα οικολογικά μας προβλήματα. Υποστηρίζουν ότι πρέπει να πάρουμε άμεσα μέτρα για να μειωθεί η κατανάλωση ενέργειας και πρώτων υλών και να ελαττωθεί δραστικά η ρυπογόνα συμπεριφορά μας. Κατά την άποψή τους, πρέπει να μειώσουμε τις απαιτήσεις μας για τα υλικά αγαθά και να μάθουμε να απολαμβάνουμε πιο απλούς και βιώσιμους τρόπους ζωής. Οφείλουμε να προχωρήσουμε στην αποκέντρωση των κοινωνιών μας και να μάθουμε να ζούμε κυρίως με τους πόρους του τόπου μας.
Εμείς τι θα πράξουμε σήμερα και αύριο και ποια θέση θα πάρουμε στις προκλήσεις του περιβάλλοντος ;
«Το περιβάλλον θέλει λίγα από τους πολλούς και όχι πολλά από τους λίγους».
Σημείωση: Το άρθρο στηρίχθηκε σε μελέτη του καθηγητή Κοινωνιολογίας, Πανεπιστήμιο Ούλστερ Steven Yearley για τις περιβαλλοντικές προκλήσεις.
Η 5η Ιουνίου, παγκόσμια ημέρα περιβάλλοντος, φέρνει στο προσκήνιο τα μεγάλα και μικρά, τα παγκόσμια και τοπικά προβλήματα που σχετίζονται με το περιβάλλον.
Ο συγγραφέας Μακ Κίμπεν μίλησε για «το τέλος της φύσης», γατί ο σημερινός άνθρωπος της Δύσης αντιμετωπίζει τη φύση με τη διαμεσολάβηση της ανθρώπινης τεχνολογίας. Τα επιτεύγματα της δυτικής κοινωνίας στηρίζονται και στη δραστική μείωση της υποταγής του ανθρώπου στις δυνάμεις και στους περιορισμούς της φύσης. Ακόμα και σε εκείνα τα μέρη του κόσμου όπου η παραδοσιακή σχέση συνύπαρξης με τη φύση είναι αισθητή, η ίδια η φύση επηρεάζεται από τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Οι ντόπιοι κάτοικοι των τροπικών δασών του Αμαζονίου βλέπουν το φυσικό τους περιβάλλον να αλλάζει από τις αναπτυξιακές πολιτικές. Οι παραδοσιακοί ψαράδες του Ειρηνικού βλέπουν τα αλιεύματά τους να λιγοστεύουν εξαιτίας της «σύγχρονης» αλιείας που επιβάλλουν οι ανεπτυγμένες χώρες. Οι αγροτικές πεδινές εκτάσεις του Μπάνγκλα Ντες, καταστράφηκαν από πλημμύρες στις αρχές του 1991. Αιτία του κακού οι καθοδηγούμενες από τη Δύση τακτικές αποξήρανσης και τα διάφορα αναπτυξιακά προγράμματα που προκάλεσαν διαβρώσεις στα ορεινά. Θα μπορούσαμε να παραθέσουμε και άλλα πολλά παραδείγματα που αναδεικνύουν την ανθρωποκεντρική θεώρηση για το φυσικό περιβάλλον. Η φύση δεν είναι πια αυτό που ήταν.
Ο τρόπος ζωής του πολιτισμού μας διακυβεύεται από το πώς μολύνουμε τον πλανήτη Γη και απειλείται επίσης επειδή εξαντλούμε τους φυσικούς πόρους. Οι δυτικές χώρες είναι οι κύριοι καταναλωτές των πρώτων υλών και οι κύριοι υπεύθυνοι για τη ρύπανση του αέρα και των θαλασσών.
Η άνοδος της θερμοκρασίας στον πλανήτη ή η συσσώρευση των τοξικών αποβλήτων, προβλήματα που απειλούν τη βιωσιμότητα της παρούσας κοινωνίας, τα μελετούμε και τα αναφέρουμε ως προβλήματα μακριά και έξω από μας.
Οι γεωργικές μέθοδοι απειλούν να μειώσουν την ποικιλομορφία στο φυσικό περιβάλλον και να κάνουν το νερό μη πόσιμο. Τα μεταλλαγμένα έρχονται να κατακτήσουν και την ευρωπαϊκή αγορά αγνοώντας τις φωνές διαμαρτυρίας που υψώνουν πολίτες και οργανώσεις. Η βιομηχανία, που μας παρέχει πλούτο και ξεκούραση, μολύνει τη γη και τον αέρα που θέλουμε να απολαύσουμε. Τα ψάρια στο πιάτο της «υγιεινής» διατροφής μας αλιεύθηκαν από τη θάλασσα που δέχεται δωρεάν τα απόβλητα του πολιτισμού μας.
Και εμείς πώς απαντάμε σ’ αυτές τις περιβαλλοντικές προκλήσεις;
Μένουμε σε διαπιστώσεις και σε προτάσεις ή οραματιζόμαστε προηγούμενες κοινωνίες που υποτίθεται ότι βρίσκονταν σε μεγαλύτερη επαφή και αρμονία με τη φύση;
Κατά ειρωνικό τρόπο, αυτή η άποψη για το παρελθόν ενισχύεται από το πρίσμα υπό το οποίο κοιτάζουμε συνήθως την Ιστορία. Έτσι όταν μελετούμε προηγούμενους πολιτισμούς, τείνουμε να ερμηνεύσουμε την πορεία τους και την κατάρρευσή τους με πολιτικούς και οικονομικούς όρους. Ωστόσο σήμερα έρχονται στο φως της δημοσιότητας μελέτες που εξηγούν την καταστροφή πολιτισμών με οικολογικούς βασικά παράγοντες.
Οι Σέιμουρ και Τζιραρντέ (1990) υποστηρίζουν πως σημαντικοί οικολογικοί παράγοντες βρίσκονται πίσω από την καταστροφή του Μινωικού πολιτισμού. «…Ο πληθυσμός των Κρητών ήταν πολύ μεγάλος κατά τη Μινωική Εποχή. Η Κρήτη έκανε εξαγωγές τροφίμων εκείνο τον καιρό: ο χρυσός, ο χαλκός, οι πολύτιμοι λίθοι και άλλες πολύτιμες πρώτες ύλες που βρέθηκαν σε αφθονία χάρη στις ανασκαφές αγοράστηκαν όλες χάρη στην εξαγωγή τροφίμων. Οι Κρήτες της Μινωικής Εποχής έχασαν την καλλιεργήσιμη γη τους και αυτό αποδυνάμωσε και εντέλει κατέστρεψε τον πολιτισμό τους. Η ηφαιστειακή έκρηξη της Θήρας ήταν μόνο η χαριστική βολή».
Η μελέτη αυτή μας οδηγεί σε δυο σημαντικά συμπεράσματα. Πρώτον καταρρίπτεται κάθε υπέρμετρη ρομαντική άποψη για το πόσο καλή ήταν η σχέση του ανθρώπου με το περιβάλλον στο παρελθόν. Δεν είμαστε λοιπόν οι μόνοι που αντιμετωπίζουμε οικολογικά προβλήματα. Αυτό δεν πρέπει να μας καθησυχάζει, γιατί οδηγούμαστε στο δεύτερο συμπέρασμα πως τα οικολογικά προβλήματα μπορούν να συντελέσουν στην κατάρρευση πολιτισμών και στον αφανισμό ολόκληρων κοινωνιών.
Σήμερα υπάρχει μια αύξηση των ανθρώπων και των οργανώσεων που ασχολούνται με τα περιβαλλοντικά προβλήματα. Το οικολογικό κίνημα έχει καθιερωθεί ως κοινωνικό.
Οι οικολόγοι μας προτείνουν να επιλέγουμε προϊόντα βιολογικά, συσκευασίες ανακυκλώσιμες, φιλικά προς το περιβάλλον αεροζόλ. Μας καλούν να προστατέψουμε απειλούμενα προς εξαφάνιση ζώα και φυτά του πλανήτη μας. Ζητούν τα περιβαλλοντικά προβλήματα να τίθενται ως προβλήματα προτεραιότητας στην κοινωνία.
Οι οικολογικές ομάδες έπαιξαν το μεγαλύτερο ρόλο για να έλθουν στο προσκήνιο τα Πράσινα ζητήματα, δεν ήρθαν όμως σε απότομες ρήξεις με τις τρέχουσες κοινωνικές συμβάσεις. Δεν προχώρησαν σε κριτική της βασικά καπιταλιστικής «βιομηχανικής κουλτούρας» μας.
Απέναντι στον πράσινο καταναλωτισμό που ουσιαστικά δεν αλλάζει τον τρόπο της ζωής μας, μερικοί οικολόγοι συγκρότησαν μια νέα συνεκτική και ριζοσπαστική Πράσινη σκέψη. Η Πράσινη ιδεολογία θέτει μια πρόκληση σε πολλά από τα αξιώματα του Διαφωτισμού που επικρατούν στην κοινωνία μας. Αμφισβητεί την αφοσίωσή μας στην οικονομική ανάπτυξη και στην υλική πρόοδο. Εξαίρει τη λιτότητα και την αυτοσυγκράτηση. Ευνοεί τον ολισμό έναντι του ατομικισμού. Όλη η φύση δικαιούται τον ίδιο ηθικό σεβασμό που μέχρι τώρα κατέχει ο άνθρωπος.
Οι Πράσινοι παίρνουν στα σοβαρά τα οικολογικά μας προβλήματα. Υποστηρίζουν ότι πρέπει να πάρουμε άμεσα μέτρα για να μειωθεί η κατανάλωση ενέργειας και πρώτων υλών και να ελαττωθεί δραστικά η ρυπογόνα συμπεριφορά μας. Κατά την άποψή τους, πρέπει να μειώσουμε τις απαιτήσεις μας για τα υλικά αγαθά και να μάθουμε να απολαμβάνουμε πιο απλούς και βιώσιμους τρόπους ζωής. Οφείλουμε να προχωρήσουμε στην αποκέντρωση των κοινωνιών μας και να μάθουμε να ζούμε κυρίως με τους πόρους του τόπου μας.
Εμείς τι θα πράξουμε σήμερα και αύριο και ποια θέση θα πάρουμε στις προκλήσεις του περιβάλλοντος ;
«Το περιβάλλον θέλει λίγα από τους πολλούς και όχι πολλά από τους λίγους».
Σημείωση: Το άρθρο στηρίχθηκε σε μελέτη του καθηγητή Κοινωνιολογίας, Πανεπιστήμιο Ούλστερ Steven Yearley για τις περιβαλλοντικές προκλήσεις.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου