Τα Παλιά του Βόλου

Κομμάτι στη συλλογική μνήμη

Πεδίο στη βιωματική εκπαίδευση

Τα Παλιά του Βόλου, συνοικία της πόλης μας, συνδέεται με την ιστορική πορεία και την εξέλιξη του Βόλου, όπως μαρτυρεί και το όνομα. Σήμερα η περιοχή μπορεί να αποτελεί πεδίο συστηματικής επιστημονικής έρευνας που να αποσκοπεί στην κατανόηση του τρόπου λειτουργίας κοινωνιών και ατόμων, του τρόπου λειτουργίας του ίδιου μας του εαυτού.
Η κάθε περιοχή και ιδιαίτερα αυτή που εξετάζουμε έχει κύκλους ζωής, πολιτιστικές βιογραφίες. Τα Παλιά των παραδοσιακών επαγγελμάτων, η συνοικία όπου τα βιομηχανικά της κτίρια αλλάζουν χρήση, το κομμάτι της πόλης που τα βράδια γίνεται επίκεντρο της νυχτερινής διασκέδασης, δίνει στον κάθε επισκέπτη πολλά ερεθίσματα και μηνύματα, τα οποία πρέπει να αναγνωστούν, να αποκωδικοποιηθούν και να ερμηνευτούν.
Τα σπίτια, τα μαγαζιά, τα εργαστήρια, τα καφενεία, τα παλιά εργοστάσια δεν είναι αδρανή, έχουν υλικότητα, φυσική υπόσταση που εκτείνεται στο χωροχρόνο, δύναμη επιβίωσης, αποτελούν μέρος του παρελθόντος που μεταφέρεται στο παρόν. Μαζί τους αναπτύσσουμε μια ιδιαίτερη σχέση που έχει πολλές παραλλαγές και διαβαθμίσεις. Τα Παλιά του Βόλου γίνονται ένα από τα πολλά κομμάτια-τεκμήρια του πάζλ, που διαμορφώνει τη συλλογική μνήμη και την ταυτότητά μας.
Σαν το κουβάρι της μνήμης ξετυλίξω, θα σταθώ στις θύμησες των παιδικών μου χρόνων. Μεγάλωσα σε μια γειτονιά της συνοικίας των Αγίων Θεοδώρων. Το σπίτι που έμενα ήταν Αριστοτέλους με Καποδιστρίου γωνία. Η εκκλησία των Αγίων Θεοδώρων φαινόταν τόσο κοντά σε ευθεία γραμμή, αλλά τελικά βρισκόταν στο κομμάτι εκείνο της πόλης, όπου ο Σιδηροδρομικός Σταθμός έμπαινε ως «φυσικός» φραγμός και άλλαζε την αίσθηση του κοντά, μακριά. Έτσι ελάχιστες φορές εκκλησιάστηκα στο ναό της ενορίας μου. Ήταν τελικά ο τοίχος του Σταθμού η αιτία αυτού του χωρισμού ή τα κοινωνικά στερεότυπα που καθόριζαν τις επιλογές της οικογένειάς μου; Μήπως τα Παλιά ήταν ένας «άλλος» μικρόκοσμος που δε συμβάδιζε με την αστική κουλτούρα;
Σήμερα ποια η θέση των Παλαιών στο κοινωνικό και πολιτισμικό γίγνεσθαι; Πολλαπλές οι απαντήσεις οι οποίες ορίζονται από το αντιληπτικό πλαίσιο και τα βιώματα του καθενός από εμάς καθώς και από τις πληροφορίες που παρέχουν άλλες πηγές, όπως φωτογραφίες, συνεντεύξεις, βιβλιογραφία.
Ο καθένας μπορεί να αναζητά και κάτι διαφορετικό. Για κάποιον ίσως μια πρόσκαιρη φυγή από την σύγχρονη πόλη του μπετόν και των μεγάλων όγκων. Για κάποιον άλλον μια νοσταλγική πορεία με το χθες. Για τον εκπαιδευτικό, η συνοικία αυτή κάλλιστα μπορεί να γίνει πεδίο μελέτης και αναφοράς, όπου η μάθηση στηρίζεται στην ενεργό συμμετοχή, στην ενεργοποίηση όλων των αισθήσεων και τη βιωματική εμπειρία των μαθητών.
Πώς αλήθεια μπορεί να γίνει αυτό; Ο κάθε εκπαιδευτικός μπορεί να βρει χίλιους δυο τρόπους, ώστε η προσέγγιση να είναι ελκυστική και κυρίως βιωματική.
Το πρώτο βήμα είναι να τεθούν γνωστικοί, αξιακοί και συναισθηματικοί στόχοι. Η επίσκεψη θα πρέπει να δώσει στους μαθητές την ευκαιρία να ανακαλύψουν νέα πράματα, να αποκτήσουν εμπειρίες, να ξεφύγουν από τη ρουτίνα της σχολικής πραγματικότητας, να έρθουν σε επαφή με το παρελθόν και το παρόν των Παλαιών.
Τρία είναι τα βασικά στάδια που θα πρέπει να χαρακτηρίζουν μια παιδαγωγική επίσκεψη: α)προετοιμασία στην τάξη, β)εργασία-μελέτη κατά την επίσκεψη, γ)αξιολόγηση-ανατροφοδότηση μετά την επίσκεψη.
Ένα κείμενο, μια φωτογραφία μπορούν να αποτελέσουν το πρώτο ερέθισμα. Όπως π. χ το κείμενο που ακολουθεί και βρίσκεται στο βιβλίο «Πλινθοκεραμοποιείο Τσαλαπάτα, 4+1 ιστορίες, έκδοση του Κ.Π.Ε. Μακρινίτσας.
-Στέφανε, Σοφία θα ‘ρθετε μαζί μου, να με βοηθήσετε;
-Πού θα πας μαμά;
-Στη Λαϊκή για ψώνια.
-Μα σήμερα είναι Σάββατο, η Λαϊκή στη γειτονιά μας γίνεται Τετάρτη, είπε η Σοφία.
-Παιδιά μου γίνεται και σε άλλα μέρη της πόλης μας. Θα πάμε στα Παλιά του Βόλου, δίπλα από το σταθμό των τρένων.
- Ωραία, δεν έχουμε ξαναπάει, απάντησε ο Στέφανος.
Μετά από λίγη ώρα η κυρία Ασπασία μαζί με τα δυο της παιδιά βρισκόταν να ψωνίζει στους πάγκους της Λαϊκής, φρούτα και λαχανικά. Μα τα μάτια του Στέφανου και της Σοφίας, ταξιδεύουν στους γύρω χώρους. Εδώ, το μέρος είναι πολύ διαφορετικό. Δεν υπάρχουν πολυκατοικίες. Από τη μια ο τοίχος του σιδηροδρομικού σταθμού και από την άλλη χαμηλά κτήρια, τα περισσότερα ταβέρνες.
-Να και μια εκκλησία, πως τη λένε μαμά; Ρωτάνε τα παιδιά.
- Άγιοι Θεόδωροι.
-Κι αυτό το μεγάλο κτήριο που δεν έχει ακόμα σκεπή; Ρωτά η Σοφία.
-Παλιά ήταν καπναποθήκη. Του Παπάντου την έλεγαν, σε λίγο καιρό εδώ θα είναι το Μουσείο της Πόλης μας.
-Να και τα Βίλατζ που πηγαίνουμε και βλέπουμε κινηματογραφικές ταινίες.
- Ναι, Στέφανε, μόνο που παλιά ήταν εργοστάσιο που έκανε το σιτάρι αλεύρι. Ήταν οι κυλινδρόμυλοι του Λούλη. Παιδιά, λέω να αφήσουμε τα ψώνια στο αμάξι και να κάνουμε μια βόλτα στους γύρω δρόμους. Τι λέτε; Ή μήπως είστε κουρασμένοι;
Άλλο που δεν ήθελαν ο Στέφανος και η Σοφία. Οι βόλτες με τα πόδια είναι το καλύτερό τους. Είναι όμως και μια καλή ευκαιρία για την κυρία Ασπασία, να μιλήσει στα παιδιά της για την ιστορία της περιοχής.
Παιδιά μου, να τα τείχη του Κάστρου του Βόλου. Είναι από τα χρόνια τα βυζαντινά. Σ’ αυτόν εδώ, το μικρό λόφο, έχουν βρει οι αρχαιολόγοι ευρήματα ακόμα και από τα νεολιθικά χρόνια, τότε δηλαδή που οι άνθρωποι έφτιαχναν τα εργαλεία τους από πέτρα και είχαν αντικείμενα πήλινα…
-Καλημέρα σας, ωραία σας τα λέει η μαμά σας, ακούστηκε μέσα από μια αυλή η φωνή ενός γέροντα. Και η φωνή συνέχισε «Ο κόσμος εδώ ήταν απλός, μπορεί να μην είχε πολλά λεφτά, αλλά τους έβλεπες όλους, ήταν με το χαμόγελο. Εδώ στα Παλιά υπήρχαν ταβέρνες. Πότε -πότε είχε και κλαρίνα. Ο κόσμος ερχόταν καθημερινές και γλεντούσε. Εδώ στα Παλιά είχαμε 13 κουρεία. Είχε και τα χάνια, δηλαδή ταβέρνες κάτω και πάνω δωμάτια που κοιμόνταν, κάτι σαν μικροί ξενώνες. Δηλαδή κοιτάξετε, όταν έρχονταν οι χωριάτες με τα ζώα δεν προλάβαιναν σε μια μέρα να ψωνίσουν, κάθονταν 1-2 βραδιές, έκαναν τα ψώνια τους και μετά φόρτωναν τις πραμάτειες τους στα ζώα και έφευγαν. Εγώ δεν τα πρόλαβα τα χάνια να λειτουργούν. Γύρω στο '50 με '52 σταμάτησαν. Σήμερα έχουν αλλάξει τα Παλιά. Να πάτε στου Τσαλαπάτα, είναι ένα ξεχωριστό μουσείο.»
Πήρε μεσημέρι, είναι ώρα να γυρίσουν πίσω στο σπίτι. Μια βόλτα δεν φτάνει για να γνωρίσεις καλά αυτή την παλιά γειτονιά της πόλης. Η κυρία Ασπασία υποσχέθηκε στα παιδιά της, πως θα ξαναρθούν στα Παλιά του Βόλου.
Για το πεδίο, δηλαδή την ώρα της επίσκεψης στη συνοικία των Παλαιών, καλό είναι να έχουν σχεδιαστεί φύλλα εργασίας σχετικά με τη φυσιογνωμία της περιοχής (δομημένο περιβάλλον- ελεύθεροι χώροι-σύγκριση με άλλες συνοικίες του Βόλου). Επίσης μπορούν να ετοιμαστούν από τους μαθητές ερωτηματολόγια, ώστε να κάνουν συνεντεύξεις με κατοίκους.
Μετά την επίσκεψη, στην τάξη, παρουσιάζεται η δουλειά που έγινε κατά την επίσκεψη, εξάγονται συμπεράσματα, γίνονται προτάσεις.
Τα Παλιά του Βόλου δίνουν ερεθίσματα πολλά, πρόκληση και πρόσκληση στον εκπαιδευτικό να τα χρησιμοποιήσει στο σχεδιασμό και στην υλοποίηση παιδαγωγικών περιπάτων και διαθεματικών σχεδίων εργασίας.