«Το σώμα βρίσκεται στο επίκεντρο ποικίλων διαφορετικών και αντιφατικών μεταξύ τους σκέψεων και θεωρήσεων: είναι γνώριμο αλλά ταυτόχρονα και ξένο, είναι «φυσικά δοσμένο» και ταυτόχρονα προσλαμβάνεται μόνο με συνάρτηση με πολιτισμικά και κοινωνικά δεδομένα. Είναι άρρηκτα δεμένο με το νου, αλλά ταυτόχρονα η υλικότητά του συχνά αντιπαρατίθεται με τις πνευματικές δραστηριότητες. Νομίζουμε ότι μας ανήκει, αλλά ξέρουμε ότι ελέγχεται και ρυθμίζεται από μια πληθώρα επιστημονικών λόγων, ειδικοτήτων, πρακτικών και τεχνολογικών εφαρμογών. Το νιώθουμε ως ολότητα, αλλά βλέπουμε την ολότητα του να θρυμματίζεται σε διακριτά μέρη και μεμονωμένες λειτουργίες. Φροντίζουμε για τη διατήρηση ενός νεανικού, σφριγηλού και σεξουαλικά επιθυμητού σώματος, αλλά μας κατακλύζει η αγωνία και ο φόβος για τη φθορά…». Ένας φόβος που συνδυάζεται με την ηλικία.
Αλήθεια τούτη την ώρα έρχονται στη μνήμη μου τα λόγια της μακαρίτισσας της μάνας μου που συχνά έλεγε «πώς πέρασε ο χρόνος, σαν χθες ήμουν…», μα και οι συνήθειες στο ντύσιμό της όπου στα 80 της τολμούσε και φορούσε ρούχα πολύχρωμα. Ρούχα που πολλές φορές της επισήμανα πως δεν ήταν για την ηλικία της. Της έβαζα ένα σύνορο στις επιλογές της, μα εκείνη το προσπερνούσε, το αγνοούσε, πήγαινε κόντρα σ’ αυτό που θεωρούταν αυτονόητο για τους συνομήλικους της.
Σήμερα εγώ στα 45 αναγνωρίζω πως το ντύσιμο είναι μια μορφή επικοινωνίας. Είναι ένα σύνορο μεταξύ του εσωτερικού μας κόσμου και του εξωτερικού, του κοινωνικού περίγυρου. Ανήκει σε εμάς, είναι κομμάτι μας, αφού το επιλέγουμε και το φέρουμε πάνω μας, δημιουργούμε μία ταυτότητα και ταυτόχρονα είναι κάτι που βρίσκεται ήδη έξω από εμάς. Μπορούμε να πούμε ότι με αυτά που φοράμε έχουμε μια πολύ προσωπική συνομιλία με τον κόσμο, έτσι όπως τον αντιλαμβανόμαστε. Είναι αξιοθαύμαστο το πώς το ντύσιμο μπορεί να είναι ταυτόχρονα ένα παραβάν που μας κρύβει και μια οθόνη που μας προβάλλει. Το επιλέγουμε όμως συνήθως κάτω από τις επιταγές της μόδας που καθορίζονται από το φύλλο και την ηλικία. Επομένως η ηλικία και το φύλο βάζουν όρια. Όρια που πολλές φορές θέλεις να παραβλέψεις άλλα υπάρχουν οι δικοί σου άνθρωποι για να σου το θυμίσουν, «μπαμπά δεν είναι για σένα αυτό το παντελόνι, αυτό το φορούν εικοσάρηδες» και έτσι υποχωρείς και αγοράζεις αυτό που «ταιριάζει» στην ηλικία σου. «…η εξωτερική εμφάνιση συμβολίζει την προσωπική τάξη ή αταξία, την εσωτερική ηρεμία, την ικανότητα για έλεγχο και πειθαρχία του εαυτού». Τι όμως θα θεωρήσουμε αταξία και μη πειθαρχία του εαυτού; Μήπως το ντύσιμο που δε συμβαδίζει με την ηλικία και το φύλο;
Κοιτάζοντας τη δράση των υποκειμένων στην καθημερινή τους ζωή, ιδίως αυτή που αφορά την κατανάλωση διακρίνεται ένας καταμερισμός σύμφωνα με το φύλο αλλά και με την ηλικία. Μέσα από τις αποφάσεις που παίρνουν για το τι αρμόζει ή δεν αρμόζει να αγοραστεί, πότε, για ποια χρήση και για ποιον, ορίζονται διαχωριστικές γραμμές, σύνορα και συγκροτούνται ταυτότητες και σχέσεις. Πρόκειται για ένα έμφυλο δίπολο όπου ο άντρας φτιάχνει, παράγει και συμβάλλει στην αύξηση του κεφαλαίου πραγματικού ή συμβολικού του νοικοκυριού και η γυναίκα καταναλώνει, ξοδεύει, τρώει. Όλως αντιθέτως η ρήση «χωρίς τη γυναίκα σπιτικό δε γίνεται», θέλει τις γυναίκες να βρίσκουν την καταξίωσή τους μέσα από την τιθάσευση της «φύσης» τους, δηλαδή της καταναλωτικής τους συμπεριφοράς.
Σήμερα η ιδεολογία της κατανάλωσης θέλει να μας κάνει να πιστέψουμε πως έχουμε μπει σε μια καινούρια εποχή, και ότι μια αποφασιστική ανθρώπινη επανάσταση χωρίζει την οδυνηρή και ηρωική εποχή της παραγωγής από την ευφορική εποχή της κατανάλωσης. Το «αγοράστε τώρα και πληρώστε αργότερα», ήρθε να αντικαταστήσει τα πουριτανικά θέματα της εργασίας, της αποταμίευσης, της κληρονομιάς. Αλλά αυτό φαινομενικά αποτελεί μια ανθρώπινη επανάσταση. Στην πραγματικότητα το άτομο υπηρετεί το βιομηχανικό σύστημα καταναλώνοντας τα προϊόντα του. Το σύστημα έχει ανάγκη τους ανθρώπους ως εργαζόμενους (μισθωτή εργασία), ως οικονόμους (φόροι, δάνεια), αλλά ολοένα και περισσότερο ως καταναλωτές.
Τα στιλ κατανάλωσης συχνά παίζουν μεγαλύτερο ρόλο για να προσδιοριστούν οι ταυτότητες και η συνείδηση των ανθρώπων παρά η θέση τους στο παραγωγικό σύστημα. Η εικόνα μας εξαρτάται το τι φοράμε, το τι καταναλώνουμε.
Στον πολιτισμό της καθημερινής ζωής τα εμπορικά κέντρα και οι εμπορικοί οδοί μετατρέπονται σε πεδία μιας τερπνής απόδρασης από τη συνηθισμένη συνείδηση της πραγματικότητας στο πλαίσιο μιας συλλογικότητας. Shopping therapy. Οι εικόνες προσωπικοτήτων, ως πρότυπα που έχουν συνδεθεί με προϊόντα, χρησιμεύουν για να μας πείσουν, πως αγοράζοντας αυτά τα αγαθά, ταυτόχρονα συμμετέχουμε σε μια κοινή εμπειρία ενός πιο δυναμικού και αισθησιακού κόσμου. Τα πρότυπα διατάσσονται σε αρσενικό και θηλυκό. Παρότι προβάλλονται εικόνες-διαφημίσεις όπου ο άντρας καταπιάνεται με το μαγείρεμα ή την καθαριότητα του σπιτιού, θεωρώ πως συνεχίζεται η αναπαραγωγή παλαιών στερεοτύπων ανάμεσα στα δύο φύλα.
Το αρσενικό πρότυπο είναι το πρότυπο της απαίτησης και της επιλογής. Όλη η αρσενική διαφήμιση επιμένει στις στρατιωτικές και πουριτανικές αρχές της αδιαλλαξίας, της αποφασιστικότητας και της αρετής. Ο σύγχρονος άντρας ποιότητας είναι απαιτητικός και δεν επιτρέπει στον εαυτό του καμιά αδυναμία. Φροντίζει την εμφάνιση του και ξοδεύει περισσότερα από τη γυναίκα μιας και δε διαπραγματεύεται τις τιμές.
Το θηλυκό πρότυπο επιβάλλει στη γυναίκα να αρέσει στον εαυτό της. Απαιτούνται η αυταρέσκεια και η ναρκισσιστική φροντίδα. Κατά βάθος εξακολουθούμε να καλούμε τους άντρες να παίξουν το στρατιώτη και τις γυναίκες να παίξουν με τον εαυτό τους σαν με τις κούκλες. Η γυναίκα πασχίζει να ικανοποιηθεί μόνο και μόνο για να εισέλθει καλύτερα ως διεκδικούμενο αντικείμενο στον αρσενικό ανταγωνισμό, να αρέσει στον εαυτό της, για να αρέσει και στους άλλους. Το επάγγελμα της «γλάστρας» γυναίκας σε τηλεοπτικές εκπομπές μεγάλης τηλεθέασης επιβεβαιώνει την παραπάνω θέση πως η γυναίκα χρησιμοποιείται ως καταναλωτικό αντικείμενο.
Ο σύγχρονος άντρας, τον βλέπουμε παντού στις διαφημίσεις, καλείται κι αυτός να αρέσει στον εαυτό του. Η χρησιμοποίηση εκ μέρους του καλλυντικών ή το βάψιμο των μαλλιών παύουν να είναι ταμπού. Το σκουλαρίκι βρίσκει όλο και περισσότερους οπαδούς.
Η κατανάλωση φυσικά θέλει καταναλωτές ανεξάρτητα από το φύλο. Η ύπαρξη unisex ρούχων το επιβεβαιώνει. Παρόλα αυτά θεωρώ πως η κατανάλωση αναπαράγει έμφυλα πρότυπα και ίσως σε ορισμένα σημεία η δομική και ιεραρχική αντίθεση του αρσενικού και του θηλυκού να ενισχύεται.
Πέρα από το χώρο της ένδυσης, όπου η ηλικία γίνεται ένα σύνορο που καθορίζει τις επιλογές, βλέπω πως και ορισμένοι χώροι διασκέδασης ή κοινωνικής συνεύρεσης οριοθετούνται με γνώμονα την ηλικία. Ορισμένες π.χ καφετέριες της παραλίας του Βόλου συγκεντρώνουν νεανικό κενό, ώστε οι άνθρωποι της ηλικίας μου να νιώθουν «σαν τη μύγα μέσα στο γάλα», με αποτέλεσμα να αποφεύγουν τους χώρους αυτούς.
Θα πρέπει όμως να αναφέρω, πως πάντα υπάρχουν άτομα που προσπαθούν να περάσουν αυτά τα σύνορα που δημιουργούνται είτε από το φύλο είτε από την ηλικία. Ασφαλώς δεν μπορώ να γνωρίζω πως τους αντιμετωπίζουν οι μη συνομήλικοί τους. Εδώ ίσως μας βοηθήσουν οι σκέψεις συμφοιτήτριας μου που στο ερώτημα πώς κρίνει τα άτομα μεγάλης ηλικίας π.χ σαραντάρηδες να ντύνονται όπως στη δική της ηλικία, μας απάντησε: «Αν είναι όλο το live stile και έχει φυσικά τις ανάλογες αναλογίες (σωματικές) νομίζω πως δε θα με ενοχλούσε αισθητικά. Αν πάλι όμως ήταν μία κυρία που είχε τις αναλογίες της μαμάς μου, ναι, νομίζω ότι θα ήταν πολύ δύσκολο». Διακρίνουμε μία ταύτιση με τη θεώρηση «…ότι το ενδιαφέρον των κοινωνιών κατά την ύστερη νεωτερικότητα μετατίθεται από το εργαζόμενο σώμα στην εργασία προς ή για το σώμα, η μετάθεση αυτή αποβλέπει κυρίως στην κατάκτηση μιας εικόνας νεανικού, αδύνατου, γυμνασμένου σώματος χωρίς εμφανή σημάδια του χρόνου». Από μια ηλικία και μετά θέλουμε ο χρόνος να σταματήσει να μας γεμίζει ρυτίδες, να αφήνει τα σημάδια του, αρνούμαστε να γευτούμε τις χαρές της ηλικίας μας και «λιγουρευόμαστε» καμώματα νεανικά.
Θα συνεχίσω με τα προσωπικά μου βιώματα στο χώρο του Πανεπιστημίου. Όταν εισήχθηκα στη σχολή δυο με τρεις ήμασταν που ηλικιακά ξεχωρίζαμε από τους υπόλοιπους φοιτητές. Την πρώτη ημέρα θεωρήθηκα από κάποιους ως διδάσκων. Σαν έμαθαν, πως ήμουν κι εγώ φοιτητής, στην αρχή παραξενεύτηκαν. Όταν πληροφορήθηκαν πως ήμουν δάσκαλος και ερχόμουν για δεύτερο πτυχίο η απορία τους μετατράπηκε σε έναν θαυμασμό. Όλο αυτό το διάστημα διακρίνω μία αποδοχή, αλλά και μία σχέση σεβασμού. Ορισμένοι συμφοιτητές μου, ιδίως κορίτσια με προσφωνούν με το «κύριε…». Θεωρώ πως η ηλικία λειτουργεί ως ένα σύνορο σ’ αυτές τις σχέσεις. Η ανθρώπινη ύπαρξη αν και είναι μια συλλογική ύπαρξη στη θέα του άλλου αναδιπλώνεται στον εαυτό της. Νιώθει να κινδυνεύει η οντότητά της στο συναπάντημα με το διαφορετικό. Και οι φοιτητές μεγάλης ηλικίας είναι το διαφορετικό, είναι το έξω από τον κανόνα. Ίσως να θεωρούνται πρόσωπα που τυγχάνουν ιδιαίτερης μεταχείρισης.
Σε σχετικό ερώτημα προς συμφοιτήτριά μου πώς βλέπει τους συμφοιτητές της που έχουν την ίδια ηλικία με τους γονείς της απάντησε: « Με τις κυρίες δεν μπορώ να πω πως έχω ιδιαίτερες σχέσεις. Ίσως γίνεται ταύτιση και τώρα με τη μαμά (αυστηρή μαμά) που μεν έχουμε καλές σχέσεις και με τους κυρίους, αν και συνεχίζω να τους φωνάζω κυρίους και όχι με τα μικρά σας, κι αυτό μπαίνει στα σύνορα, ε, νομίζω ότι έχουμε καλύτερη σχέση. Και σημειώσεις ανταλλάσουμε και στους διαδρόμους μιλάμε και γίνονται αστεία μεταξύ μας. Νομίζω ότι είναι καλά, βέβαια υπάρχει ανταγωνιστικότητα, δεν μπορώ να πω το αντίθετο, γιατί όταν εσείς έχετε περισσότερα χρόνια, ε ζωής, περισσότεροι είναι στο δεύτερο πτυχίο, έχετε μεγαλύτερη πείρα. Είστε τα πρότυπά μας, αυτό μην το πάρετε πάνω σας.» Και στο ερώτημα πως θεωρεί τη σχέση με αυτά τα πρόσωπα, συνέχισε: «Μερικές φορές πιο ουσιαστική από τα άτομα της ηλικία μου».
Η συζήτηση συνεχίστηκε με το ερώτημα αν βλέπει διαφορές στα άτομα της αυτής ηλικίας λόγο του φύλου «πιστεύω ότι οι συμφοιτήτριες που είναι στην ηλικία της μαμά μου έχουν και περισσότερες δουλειές. Δεν πολυέρχονται στη σχολή, τρέχουν για τα παιδιά τους , δεν είναι γενικά και πολύ…ενώ εσείς είστε πιο…
Μέσα από τα παραπάνω λεγόμενα – σκέψεις της συμφοιτήτριας μου, φαίνεται πως η ηλικία και το φύλο δημιουργούν σύνορα. Τα προσωπικά της βιώματα και οι σχέσεις με τους γονείς καθορίζουν και την οπτική της απέναντι στους συμφοιτητές της που είναι συνομήλικοι με τους γονείς της. Υπάρχει μία αντίφαση στη σχέση-επικοινωνία, από τη μια είναι πρόσωπα ανταγωνιστικά και από την άλλη γίνονται πρότυπα. Πάντως τα στερεότυπα του πατέρα που έχει ελεύθερο χρόνο και της μητέρας που τρέχει για τα παιδιά έχουν περάσει στη θεώρησή της. Αγνοεί πως και πολλοί μπαμπάδες έχουν το ρόλο του «ταξιτζή» για να μεταφέρουν τα παιδιά τους στις διάφορες δραστηριότητές τους.
Θα πρέπει να κατανοήσουμε πως περάσαμε από την ομοιογενή παραδοσιακή κοινωνία με τις κοινές αξίες και τους σταθερούς ρόλους, σε μια σύγχρονη κοινωνία όπου το άτομο καλείται να συμμετέχει σε διαφορετικές ομάδες με ασυμβατότητα ρόλων.
Συνοψίζοντας, θεωρώ πώς η ηλικία γίνεται ένα σύνορο στην καθημερινότητά μου. Σύνορο που καθορίζει τις επιλογές μου στο ντύσιμο, τη διασκέδαση, την κοινωνική συναναστροφή, τον τρόπο του «φέρεσθαι» . Δε μπορεί όμως να θεωρηθεί όμως ως ένας ανεξάρτητος παράγοντας, συνδυάζεται και με το φύλο καθώς και με την κουλτούρα. Τα σύνορα όμως υπάρχουν για να τα παραβιάζουμε, να διαγράφουμε παλιά κάθε φορά που νέα σύνορα σχηματίζονται στην καθημερινότητά μας. Σύνορα που όμως μπορεί να πέφτουν μπροστά σ’ ένα τραπέζι, όπου υψώνονται ποτήρια για να ακουστούν προπόσεις και ευχές…
Αλήθεια τούτη την ώρα έρχονται στη μνήμη μου τα λόγια της μακαρίτισσας της μάνας μου που συχνά έλεγε «πώς πέρασε ο χρόνος, σαν χθες ήμουν…», μα και οι συνήθειες στο ντύσιμό της όπου στα 80 της τολμούσε και φορούσε ρούχα πολύχρωμα. Ρούχα που πολλές φορές της επισήμανα πως δεν ήταν για την ηλικία της. Της έβαζα ένα σύνορο στις επιλογές της, μα εκείνη το προσπερνούσε, το αγνοούσε, πήγαινε κόντρα σ’ αυτό που θεωρούταν αυτονόητο για τους συνομήλικους της.
Σήμερα εγώ στα 45 αναγνωρίζω πως το ντύσιμο είναι μια μορφή επικοινωνίας. Είναι ένα σύνορο μεταξύ του εσωτερικού μας κόσμου και του εξωτερικού, του κοινωνικού περίγυρου. Ανήκει σε εμάς, είναι κομμάτι μας, αφού το επιλέγουμε και το φέρουμε πάνω μας, δημιουργούμε μία ταυτότητα και ταυτόχρονα είναι κάτι που βρίσκεται ήδη έξω από εμάς. Μπορούμε να πούμε ότι με αυτά που φοράμε έχουμε μια πολύ προσωπική συνομιλία με τον κόσμο, έτσι όπως τον αντιλαμβανόμαστε. Είναι αξιοθαύμαστο το πώς το ντύσιμο μπορεί να είναι ταυτόχρονα ένα παραβάν που μας κρύβει και μια οθόνη που μας προβάλλει. Το επιλέγουμε όμως συνήθως κάτω από τις επιταγές της μόδας που καθορίζονται από το φύλλο και την ηλικία. Επομένως η ηλικία και το φύλο βάζουν όρια. Όρια που πολλές φορές θέλεις να παραβλέψεις άλλα υπάρχουν οι δικοί σου άνθρωποι για να σου το θυμίσουν, «μπαμπά δεν είναι για σένα αυτό το παντελόνι, αυτό το φορούν εικοσάρηδες» και έτσι υποχωρείς και αγοράζεις αυτό που «ταιριάζει» στην ηλικία σου. «…η εξωτερική εμφάνιση συμβολίζει την προσωπική τάξη ή αταξία, την εσωτερική ηρεμία, την ικανότητα για έλεγχο και πειθαρχία του εαυτού». Τι όμως θα θεωρήσουμε αταξία και μη πειθαρχία του εαυτού; Μήπως το ντύσιμο που δε συμβαδίζει με την ηλικία και το φύλο;
Κοιτάζοντας τη δράση των υποκειμένων στην καθημερινή τους ζωή, ιδίως αυτή που αφορά την κατανάλωση διακρίνεται ένας καταμερισμός σύμφωνα με το φύλο αλλά και με την ηλικία. Μέσα από τις αποφάσεις που παίρνουν για το τι αρμόζει ή δεν αρμόζει να αγοραστεί, πότε, για ποια χρήση και για ποιον, ορίζονται διαχωριστικές γραμμές, σύνορα και συγκροτούνται ταυτότητες και σχέσεις. Πρόκειται για ένα έμφυλο δίπολο όπου ο άντρας φτιάχνει, παράγει και συμβάλλει στην αύξηση του κεφαλαίου πραγματικού ή συμβολικού του νοικοκυριού και η γυναίκα καταναλώνει, ξοδεύει, τρώει. Όλως αντιθέτως η ρήση «χωρίς τη γυναίκα σπιτικό δε γίνεται», θέλει τις γυναίκες να βρίσκουν την καταξίωσή τους μέσα από την τιθάσευση της «φύσης» τους, δηλαδή της καταναλωτικής τους συμπεριφοράς.
Σήμερα η ιδεολογία της κατανάλωσης θέλει να μας κάνει να πιστέψουμε πως έχουμε μπει σε μια καινούρια εποχή, και ότι μια αποφασιστική ανθρώπινη επανάσταση χωρίζει την οδυνηρή και ηρωική εποχή της παραγωγής από την ευφορική εποχή της κατανάλωσης. Το «αγοράστε τώρα και πληρώστε αργότερα», ήρθε να αντικαταστήσει τα πουριτανικά θέματα της εργασίας, της αποταμίευσης, της κληρονομιάς. Αλλά αυτό φαινομενικά αποτελεί μια ανθρώπινη επανάσταση. Στην πραγματικότητα το άτομο υπηρετεί το βιομηχανικό σύστημα καταναλώνοντας τα προϊόντα του. Το σύστημα έχει ανάγκη τους ανθρώπους ως εργαζόμενους (μισθωτή εργασία), ως οικονόμους (φόροι, δάνεια), αλλά ολοένα και περισσότερο ως καταναλωτές.
Τα στιλ κατανάλωσης συχνά παίζουν μεγαλύτερο ρόλο για να προσδιοριστούν οι ταυτότητες και η συνείδηση των ανθρώπων παρά η θέση τους στο παραγωγικό σύστημα. Η εικόνα μας εξαρτάται το τι φοράμε, το τι καταναλώνουμε.
Στον πολιτισμό της καθημερινής ζωής τα εμπορικά κέντρα και οι εμπορικοί οδοί μετατρέπονται σε πεδία μιας τερπνής απόδρασης από τη συνηθισμένη συνείδηση της πραγματικότητας στο πλαίσιο μιας συλλογικότητας. Shopping therapy. Οι εικόνες προσωπικοτήτων, ως πρότυπα που έχουν συνδεθεί με προϊόντα, χρησιμεύουν για να μας πείσουν, πως αγοράζοντας αυτά τα αγαθά, ταυτόχρονα συμμετέχουμε σε μια κοινή εμπειρία ενός πιο δυναμικού και αισθησιακού κόσμου. Τα πρότυπα διατάσσονται σε αρσενικό και θηλυκό. Παρότι προβάλλονται εικόνες-διαφημίσεις όπου ο άντρας καταπιάνεται με το μαγείρεμα ή την καθαριότητα του σπιτιού, θεωρώ πως συνεχίζεται η αναπαραγωγή παλαιών στερεοτύπων ανάμεσα στα δύο φύλα.
Το αρσενικό πρότυπο είναι το πρότυπο της απαίτησης και της επιλογής. Όλη η αρσενική διαφήμιση επιμένει στις στρατιωτικές και πουριτανικές αρχές της αδιαλλαξίας, της αποφασιστικότητας και της αρετής. Ο σύγχρονος άντρας ποιότητας είναι απαιτητικός και δεν επιτρέπει στον εαυτό του καμιά αδυναμία. Φροντίζει την εμφάνιση του και ξοδεύει περισσότερα από τη γυναίκα μιας και δε διαπραγματεύεται τις τιμές.
Το θηλυκό πρότυπο επιβάλλει στη γυναίκα να αρέσει στον εαυτό της. Απαιτούνται η αυταρέσκεια και η ναρκισσιστική φροντίδα. Κατά βάθος εξακολουθούμε να καλούμε τους άντρες να παίξουν το στρατιώτη και τις γυναίκες να παίξουν με τον εαυτό τους σαν με τις κούκλες. Η γυναίκα πασχίζει να ικανοποιηθεί μόνο και μόνο για να εισέλθει καλύτερα ως διεκδικούμενο αντικείμενο στον αρσενικό ανταγωνισμό, να αρέσει στον εαυτό της, για να αρέσει και στους άλλους. Το επάγγελμα της «γλάστρας» γυναίκας σε τηλεοπτικές εκπομπές μεγάλης τηλεθέασης επιβεβαιώνει την παραπάνω θέση πως η γυναίκα χρησιμοποιείται ως καταναλωτικό αντικείμενο.
Ο σύγχρονος άντρας, τον βλέπουμε παντού στις διαφημίσεις, καλείται κι αυτός να αρέσει στον εαυτό του. Η χρησιμοποίηση εκ μέρους του καλλυντικών ή το βάψιμο των μαλλιών παύουν να είναι ταμπού. Το σκουλαρίκι βρίσκει όλο και περισσότερους οπαδούς.
Η κατανάλωση φυσικά θέλει καταναλωτές ανεξάρτητα από το φύλο. Η ύπαρξη unisex ρούχων το επιβεβαιώνει. Παρόλα αυτά θεωρώ πως η κατανάλωση αναπαράγει έμφυλα πρότυπα και ίσως σε ορισμένα σημεία η δομική και ιεραρχική αντίθεση του αρσενικού και του θηλυκού να ενισχύεται.
Πέρα από το χώρο της ένδυσης, όπου η ηλικία γίνεται ένα σύνορο που καθορίζει τις επιλογές, βλέπω πως και ορισμένοι χώροι διασκέδασης ή κοινωνικής συνεύρεσης οριοθετούνται με γνώμονα την ηλικία. Ορισμένες π.χ καφετέριες της παραλίας του Βόλου συγκεντρώνουν νεανικό κενό, ώστε οι άνθρωποι της ηλικίας μου να νιώθουν «σαν τη μύγα μέσα στο γάλα», με αποτέλεσμα να αποφεύγουν τους χώρους αυτούς.
Θα πρέπει όμως να αναφέρω, πως πάντα υπάρχουν άτομα που προσπαθούν να περάσουν αυτά τα σύνορα που δημιουργούνται είτε από το φύλο είτε από την ηλικία. Ασφαλώς δεν μπορώ να γνωρίζω πως τους αντιμετωπίζουν οι μη συνομήλικοί τους. Εδώ ίσως μας βοηθήσουν οι σκέψεις συμφοιτήτριας μου που στο ερώτημα πώς κρίνει τα άτομα μεγάλης ηλικίας π.χ σαραντάρηδες να ντύνονται όπως στη δική της ηλικία, μας απάντησε: «Αν είναι όλο το live stile και έχει φυσικά τις ανάλογες αναλογίες (σωματικές) νομίζω πως δε θα με ενοχλούσε αισθητικά. Αν πάλι όμως ήταν μία κυρία που είχε τις αναλογίες της μαμάς μου, ναι, νομίζω ότι θα ήταν πολύ δύσκολο». Διακρίνουμε μία ταύτιση με τη θεώρηση «…ότι το ενδιαφέρον των κοινωνιών κατά την ύστερη νεωτερικότητα μετατίθεται από το εργαζόμενο σώμα στην εργασία προς ή για το σώμα, η μετάθεση αυτή αποβλέπει κυρίως στην κατάκτηση μιας εικόνας νεανικού, αδύνατου, γυμνασμένου σώματος χωρίς εμφανή σημάδια του χρόνου». Από μια ηλικία και μετά θέλουμε ο χρόνος να σταματήσει να μας γεμίζει ρυτίδες, να αφήνει τα σημάδια του, αρνούμαστε να γευτούμε τις χαρές της ηλικίας μας και «λιγουρευόμαστε» καμώματα νεανικά.
Θα συνεχίσω με τα προσωπικά μου βιώματα στο χώρο του Πανεπιστημίου. Όταν εισήχθηκα στη σχολή δυο με τρεις ήμασταν που ηλικιακά ξεχωρίζαμε από τους υπόλοιπους φοιτητές. Την πρώτη ημέρα θεωρήθηκα από κάποιους ως διδάσκων. Σαν έμαθαν, πως ήμουν κι εγώ φοιτητής, στην αρχή παραξενεύτηκαν. Όταν πληροφορήθηκαν πως ήμουν δάσκαλος και ερχόμουν για δεύτερο πτυχίο η απορία τους μετατράπηκε σε έναν θαυμασμό. Όλο αυτό το διάστημα διακρίνω μία αποδοχή, αλλά και μία σχέση σεβασμού. Ορισμένοι συμφοιτητές μου, ιδίως κορίτσια με προσφωνούν με το «κύριε…». Θεωρώ πως η ηλικία λειτουργεί ως ένα σύνορο σ’ αυτές τις σχέσεις. Η ανθρώπινη ύπαρξη αν και είναι μια συλλογική ύπαρξη στη θέα του άλλου αναδιπλώνεται στον εαυτό της. Νιώθει να κινδυνεύει η οντότητά της στο συναπάντημα με το διαφορετικό. Και οι φοιτητές μεγάλης ηλικίας είναι το διαφορετικό, είναι το έξω από τον κανόνα. Ίσως να θεωρούνται πρόσωπα που τυγχάνουν ιδιαίτερης μεταχείρισης.
Σε σχετικό ερώτημα προς συμφοιτήτριά μου πώς βλέπει τους συμφοιτητές της που έχουν την ίδια ηλικία με τους γονείς της απάντησε: « Με τις κυρίες δεν μπορώ να πω πως έχω ιδιαίτερες σχέσεις. Ίσως γίνεται ταύτιση και τώρα με τη μαμά (αυστηρή μαμά) που μεν έχουμε καλές σχέσεις και με τους κυρίους, αν και συνεχίζω να τους φωνάζω κυρίους και όχι με τα μικρά σας, κι αυτό μπαίνει στα σύνορα, ε, νομίζω ότι έχουμε καλύτερη σχέση. Και σημειώσεις ανταλλάσουμε και στους διαδρόμους μιλάμε και γίνονται αστεία μεταξύ μας. Νομίζω ότι είναι καλά, βέβαια υπάρχει ανταγωνιστικότητα, δεν μπορώ να πω το αντίθετο, γιατί όταν εσείς έχετε περισσότερα χρόνια, ε ζωής, περισσότεροι είναι στο δεύτερο πτυχίο, έχετε μεγαλύτερη πείρα. Είστε τα πρότυπά μας, αυτό μην το πάρετε πάνω σας.» Και στο ερώτημα πως θεωρεί τη σχέση με αυτά τα πρόσωπα, συνέχισε: «Μερικές φορές πιο ουσιαστική από τα άτομα της ηλικία μου».
Η συζήτηση συνεχίστηκε με το ερώτημα αν βλέπει διαφορές στα άτομα της αυτής ηλικίας λόγο του φύλου «πιστεύω ότι οι συμφοιτήτριες που είναι στην ηλικία της μαμά μου έχουν και περισσότερες δουλειές. Δεν πολυέρχονται στη σχολή, τρέχουν για τα παιδιά τους , δεν είναι γενικά και πολύ…ενώ εσείς είστε πιο…
Μέσα από τα παραπάνω λεγόμενα – σκέψεις της συμφοιτήτριας μου, φαίνεται πως η ηλικία και το φύλο δημιουργούν σύνορα. Τα προσωπικά της βιώματα και οι σχέσεις με τους γονείς καθορίζουν και την οπτική της απέναντι στους συμφοιτητές της που είναι συνομήλικοι με τους γονείς της. Υπάρχει μία αντίφαση στη σχέση-επικοινωνία, από τη μια είναι πρόσωπα ανταγωνιστικά και από την άλλη γίνονται πρότυπα. Πάντως τα στερεότυπα του πατέρα που έχει ελεύθερο χρόνο και της μητέρας που τρέχει για τα παιδιά έχουν περάσει στη θεώρησή της. Αγνοεί πως και πολλοί μπαμπάδες έχουν το ρόλο του «ταξιτζή» για να μεταφέρουν τα παιδιά τους στις διάφορες δραστηριότητές τους.
Θα πρέπει να κατανοήσουμε πως περάσαμε από την ομοιογενή παραδοσιακή κοινωνία με τις κοινές αξίες και τους σταθερούς ρόλους, σε μια σύγχρονη κοινωνία όπου το άτομο καλείται να συμμετέχει σε διαφορετικές ομάδες με ασυμβατότητα ρόλων.
Συνοψίζοντας, θεωρώ πώς η ηλικία γίνεται ένα σύνορο στην καθημερινότητά μου. Σύνορο που καθορίζει τις επιλογές μου στο ντύσιμο, τη διασκέδαση, την κοινωνική συναναστροφή, τον τρόπο του «φέρεσθαι» . Δε μπορεί όμως να θεωρηθεί όμως ως ένας ανεξάρτητος παράγοντας, συνδυάζεται και με το φύλο καθώς και με την κουλτούρα. Τα σύνορα όμως υπάρχουν για να τα παραβιάζουμε, να διαγράφουμε παλιά κάθε φορά που νέα σύνορα σχηματίζονται στην καθημερινότητά μας. Σύνορα που όμως μπορεί να πέφτουν μπροστά σ’ ένα τραπέζι, όπου υψώνονται ποτήρια για να ακουστούν προπόσεις και ευχές…
Βιβλιογραφία
· Ρ. Καυταντζόγλου & Μ. Πετρονώτη, Όρια και Περιθώρια Εντάξεις και Αποκλεισμοί, ΕΚΕ, Αθήνα 2000
· Δ. Μακρυνιώτη, Τα Όρια του Σώματος, νήσος, Αθήνα 2004
· S. Hall, D. Held & A. McGrew, Η νεωτερικότητα σήμερα, Σαββάλας
· Ρ. Καυταντζόγλου & Μ. Πετρονώτη, Όρια και Περιθώρια Εντάξεις και Αποκλεισμοί, ΕΚΕ, Αθήνα 2000
· Δ. Μακρυνιώτη, Τα Όρια του Σώματος, νήσος, Αθήνα 2004
· S. Hall, D. Held & A. McGrew, Η νεωτερικότητα σήμερα, Σαββάλας
1 σχόλιο:
Καλά μας τα λες , Γεράσιμε, αρκεί αυτός/ή που θα διαπεράσει τα σύνορα της θεωρούμενης ασυμβατότητας να το αισθάνεται πραγματικά και να έχει συναίσθηση της εικόνας του κι όχι να γίνεται κοινωνός οποιουδήποτε νέου style μόνο και μόνο για να είναι in!!!Γιατί τότε θα εκδηλωθεί μία απροσάρμοστη έκφραση γελοιότητας και γραφικότητας!!
Δημοσίευση σχολίου