«Κόρες με τα άσπρα κίνησαν στη βρύση για να πάνε να πάρουν αμίλητο νερό στον κλύδωνα να πάνε. Aϊ -Γιάννη κληδονάρη που της μοίρας δίνεις χάρη, Aϊ -Γιάννη κληδωνάρη». «Κλειδώνουμε τον κλύδωνα με του Aγιαννιού τη χάρη και η όποια έχει καλό ριζικό να δώσει να του πάρει»
Το μέλλον του κοριτσιού, η αποκατάσταση της ανύπαντρης κοπέλας αποτελούσε για τα χωριά μας πρόσφορο έδαφος για λαϊκή μαντεία . Ποιος θα είναι ο μέλλων σύζυγος; Ανεξιχνίαστο μυστήριο, άλυτο πρόβλημα. Κάποια ένδειξη θα ανακούφιζε κάπως την αγωνιούσα ψυχή της κοπέλας και θα μετρίαζε τις αγωνίες των δικών της. Πού όμως να βρούμε την ένδειξη; O Κλήδονας αναπληρώνει την έλλειψη αυτή. O Αϊ Γιάννης ο Αποκεφαλιστής, προσδιορίζει το χρόνο: Πρόκειται για ένα έθιμο που έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα και του οποίου η πρώτη γραπτή περιγραφή ανέρχεται στους βυζαντινούς χρόνους.
Ο «Κλήδονας» είναι μια λαϊκή μαντική διαδικασία, από τις πιο τελετουργικές όλων των παραδόσεων του τόπου μας, σύμφωνα με τον οποίο αποκαλύπτεται στις άγαμες κοπέλες η ταυτότητα του μελλοντικού τους συζύγου.
Η ίδια η λέξη υπάρχει από την εποχή του Ομήρου, «κλήδων» ονομαζόταν ο προγνωστικός ήχος.
Και γεννάται το ερώτημα, σήμερα στην εποχή της τεχνολογίας, της πληροφορίας και του fb, αυτές οι πρακτικές έχουν λόγο ή αποτελούν μια στείρα αναβίωση ενός παρελθόντος που πέθανε;
Για πολλά χρόνια η μελέτη και του λαϊκού μας πολιτισμού και η αναβίωση εθίμων είχε ως σκοπό να αποδείξει την ιστορική μας συνέχεια και τη σύνδεση μας με τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό. Οι λαογράφοι προσπαθούσαν μέσα στα έθιμα να ανακαλύψουν επιβιώματα, απομεινάρια της αρχαιότητας.
Σήμερα δεν έχουμε την ανάγκη να υποστηρίξουμε και να αποδείξουμε ποιοι είμαστε, γιατί όπως είπε και ο Τσαρούχης, όταν τον ρώτησαν αν αισθάνεται απόγονος των αρχαίων Ελλήνων, απάντησε, «πως αυτό που ξέρει είναι πως κοιτάζει τον ίδιο ουρανό, με αυτόν που και οι αρχαίοι Έλληνες κοίταζαν».
Για τον κουρασμένο άνθρωπο της μεταβιομηχανικής εποχής η αναπόληση άλλων εποχών με απλότητα ζωής, χωρίς άγχος και θορύβους και με πιο ανθρώπινες κοινωνικές σχέσεις δεν μπορεί παρά να είναι το ζητούμενο.
Κάθε εποχή κινείται μέσα σε ένα ιστορικό πλαίσιο και το λαϊκό μας πολιτισμό δεν πρέπει να το βλέπουμε αμετάβλητο, αναλλοίωτο και ξεκομμένο από τις αλλαγές που έρχονται. Ο καθηγητής Βαγγέλης Αυδίκος επιμένει ότι λαϊκός πολιτισμός υπάρχει γιατί «όσο υπάρχουν διαφορετικοί άνθρωποι, οι πολιτισμοί είναι αδύνατο να ταυτίζονται». Και αυτό, παρά το γεγονός ότι «τα σύγχρονα πολιτιστικά προϊόντα παράγονται από τη βιομηχανία και δεν φέρουν το κριτήριο της λαϊκότητας που γνωρίζαμε».
Αν και ο τρόπος ζωής τουλάχιστον στο δυτικό κόσμο, δε διαφέρει από περιοχή σε περιοχή, όλοι έχουμε την ανάγκη να προβάλλουμε τη διαφορετικότητά μας, την ιδιαίτερη πολιτισμική μας ταυτότητα. Κι αν κάποτε κρύβαμε την καταγωγή μας, για να μη θεωρηθούμε χωριάτες και απολίτιστοι, σήμερα υπερηφανευόμαστε για το πολιτισμικό κεφάλαιο του τόπου μας.
Σήμερα δίνεται η δυνατότητα σε κάποιους από εσάς να γίνετε τα δρώντα πρόσωπα στην τέλεση ενός εθίμου και στους υπόλοιπους να γίνουμε θεατές του δρώμενου. Μπορεί να μην πιστεύουμε πια στη δυναμική και στη λειτουργία του Κλήδονα, γιατί κανένα πια κορίτσι δεν περιμένει να βρει το ταίρι του μέσα από τέτοιες πρακτικές. Δίνεται όμως η ευκαιρία να βρεθούν τα μέλη μιας τοπικής κοινότητας, να πουν ένα λόγο, να μιλήσουν για το παρόν και το μέλλον τους, να συσφίξουν τις σχέσεις τους, να περάσουν καλά. Έχουμε την ανάγκη τέτοιων ευκαιριών και συγχαρητήρια σε όλους και όλες που μέσα στο πνεύμα της εθελοντικής προσφοράς και της συλλογικότητας δούλεψαν για αυτήν την εκδήλωση.
Σημείωση: Το παραπάνω κείμενο είναι ομιλία μου σε εκδήλωση του Πολιτιστικού Συλλόγου του Άνω Βόλου «Ιάσων», στις 26 Ιουνίου 2011.
Το μέλλον του κοριτσιού, η αποκατάσταση της ανύπαντρης κοπέλας αποτελούσε για τα χωριά μας πρόσφορο έδαφος για λαϊκή μαντεία . Ποιος θα είναι ο μέλλων σύζυγος; Ανεξιχνίαστο μυστήριο, άλυτο πρόβλημα. Κάποια ένδειξη θα ανακούφιζε κάπως την αγωνιούσα ψυχή της κοπέλας και θα μετρίαζε τις αγωνίες των δικών της. Πού όμως να βρούμε την ένδειξη; O Κλήδονας αναπληρώνει την έλλειψη αυτή. O Αϊ Γιάννης ο Αποκεφαλιστής, προσδιορίζει το χρόνο: Πρόκειται για ένα έθιμο που έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα και του οποίου η πρώτη γραπτή περιγραφή ανέρχεται στους βυζαντινούς χρόνους.
Ο «Κλήδονας» είναι μια λαϊκή μαντική διαδικασία, από τις πιο τελετουργικές όλων των παραδόσεων του τόπου μας, σύμφωνα με τον οποίο αποκαλύπτεται στις άγαμες κοπέλες η ταυτότητα του μελλοντικού τους συζύγου.
Η ίδια η λέξη υπάρχει από την εποχή του Ομήρου, «κλήδων» ονομαζόταν ο προγνωστικός ήχος.
Και γεννάται το ερώτημα, σήμερα στην εποχή της τεχνολογίας, της πληροφορίας και του fb, αυτές οι πρακτικές έχουν λόγο ή αποτελούν μια στείρα αναβίωση ενός παρελθόντος που πέθανε;
Για πολλά χρόνια η μελέτη και του λαϊκού μας πολιτισμού και η αναβίωση εθίμων είχε ως σκοπό να αποδείξει την ιστορική μας συνέχεια και τη σύνδεση μας με τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό. Οι λαογράφοι προσπαθούσαν μέσα στα έθιμα να ανακαλύψουν επιβιώματα, απομεινάρια της αρχαιότητας.
Σήμερα δεν έχουμε την ανάγκη να υποστηρίξουμε και να αποδείξουμε ποιοι είμαστε, γιατί όπως είπε και ο Τσαρούχης, όταν τον ρώτησαν αν αισθάνεται απόγονος των αρχαίων Ελλήνων, απάντησε, «πως αυτό που ξέρει είναι πως κοιτάζει τον ίδιο ουρανό, με αυτόν που και οι αρχαίοι Έλληνες κοίταζαν».
Για τον κουρασμένο άνθρωπο της μεταβιομηχανικής εποχής η αναπόληση άλλων εποχών με απλότητα ζωής, χωρίς άγχος και θορύβους και με πιο ανθρώπινες κοινωνικές σχέσεις δεν μπορεί παρά να είναι το ζητούμενο.
Κάθε εποχή κινείται μέσα σε ένα ιστορικό πλαίσιο και το λαϊκό μας πολιτισμό δεν πρέπει να το βλέπουμε αμετάβλητο, αναλλοίωτο και ξεκομμένο από τις αλλαγές που έρχονται. Ο καθηγητής Βαγγέλης Αυδίκος επιμένει ότι λαϊκός πολιτισμός υπάρχει γιατί «όσο υπάρχουν διαφορετικοί άνθρωποι, οι πολιτισμοί είναι αδύνατο να ταυτίζονται». Και αυτό, παρά το γεγονός ότι «τα σύγχρονα πολιτιστικά προϊόντα παράγονται από τη βιομηχανία και δεν φέρουν το κριτήριο της λαϊκότητας που γνωρίζαμε».
Αν και ο τρόπος ζωής τουλάχιστον στο δυτικό κόσμο, δε διαφέρει από περιοχή σε περιοχή, όλοι έχουμε την ανάγκη να προβάλλουμε τη διαφορετικότητά μας, την ιδιαίτερη πολιτισμική μας ταυτότητα. Κι αν κάποτε κρύβαμε την καταγωγή μας, για να μη θεωρηθούμε χωριάτες και απολίτιστοι, σήμερα υπερηφανευόμαστε για το πολιτισμικό κεφάλαιο του τόπου μας.
Σήμερα δίνεται η δυνατότητα σε κάποιους από εσάς να γίνετε τα δρώντα πρόσωπα στην τέλεση ενός εθίμου και στους υπόλοιπους να γίνουμε θεατές του δρώμενου. Μπορεί να μην πιστεύουμε πια στη δυναμική και στη λειτουργία του Κλήδονα, γιατί κανένα πια κορίτσι δεν περιμένει να βρει το ταίρι του μέσα από τέτοιες πρακτικές. Δίνεται όμως η ευκαιρία να βρεθούν τα μέλη μιας τοπικής κοινότητας, να πουν ένα λόγο, να μιλήσουν για το παρόν και το μέλλον τους, να συσφίξουν τις σχέσεις τους, να περάσουν καλά. Έχουμε την ανάγκη τέτοιων ευκαιριών και συγχαρητήρια σε όλους και όλες που μέσα στο πνεύμα της εθελοντικής προσφοράς και της συλλογικότητας δούλεψαν για αυτήν την εκδήλωση.
Σημείωση: Το παραπάνω κείμενο είναι ομιλία μου σε εκδήλωση του Πολιτιστικού Συλλόγου του Άνω Βόλου «Ιάσων», στις 26 Ιουνίου 2011.
