Σήμερα η ιδεολογία της κατανάλωσης θέλει να μας κάνει να πιστέψουμε πως έχουμε μπει σε μια καινούρια εποχή, και ότι μια αποφασιστική ανθρώπινη επανάσταση χωρίζει την οδυνηρή και ηρωική εποχή της παραγωγής από την ευφορική εποχή της κατανάλωσης. Το «αγοράστε τώρα και πληρώστε αργότερα», ήρθε να αντικαταστήσει τα πουριτανικά θέματα της εργασίας, της αποταμίευσης, της κληρονομιάς. Αλλά αυτό φαινομενικά αποτελεί μια ανθρώπινη επανάσταση. Στην πραγματικότητα το άτομο υπηρετεί το βιομηχανικό σύστημα καταναλώνοντας τα προϊόντα του. Το σύστημα έχει ανάγκη τους ανθρώπους ως εργαζόμενους (μισθωτή εργασία), ως οικονόμους (φόροι, δάνεια), αλλά ολοένα και περισσότερο ως καταναλωτές.
Τα στιλ κατανάλωσης συχνά παίζουν μεγαλύτερο ρόλο για να προσδιοριστούν οι ταυτότητες και η συνείδηση των ανθρώπων παρά η θέση τους στο παραγωγικό σύστημα. Η εικόνα μας εξαρτάται το τι φοράμε, το τι καταναλώνουμε.
Στον πολιτισμό της καθημερινής ζωής τα εμπορικά κέντρα και οι εμπορικοί οδοί μετατρέπονται σε πεδία μιας τερπνής απόδρασης από τη συνηθισμένη συνείδηση της πραγματικότητας στο πλαίσιο μιας συλλογικότητας. Shopping therapy. Οι εικόνες προσωπικοτήτων, ως πρότυπα που έχουν συνδεθεί με προϊόντα, χρησιμεύουν για να μας πείσουν, πως αγοράζοντας αυτά τα αγαθά, ταυτόχρονα συμμετέχουμε σε μια κοινή εμπειρία ενός πιο δυναμικού και αισθησιακού κόσμου.
Στο σχεδιασμό και την υλοποίηση ενός προγράμματος Π.Ε. με θέμα τα απορρίμματα το ερώτημα «Τι κρατάμε…τι πετάμε» μπορεί να αποτελέσει το έναυσμα για μια «ιστορική» αναδρομή και συγκριτική προσέγγιση του χθες με το σήμερα σε θέματα κατανάλωσης και διαχείρισης απορριμμάτων.
Θυμάμαι τον πατέρα μου να κόβει στα δυο τη χαρτοπετσέτα και τη μάνα μου να κάνει παξιμάδια το μπαγιάτικο ψωμί. Το φαγητό σαν περίσσευε έμπαινε στην άκρη για την επαύριον ως συμπλήρωμα ή για να «παντρευτεί» ώστε να προκύψει ένα νέο πιάτο, για παράδειγμα τα ρεβίθια με το ρύζι . Και τ’ αποφάγια κατέληγαν στις γάτες της γειτονιάς. Στα σκουπίδια ψωμί ή φαγητό ήταν κάτι το αδιανόητο. Ήταν αμάρτημα. Ο σκουπιδοτενεκές μας ποτέ δεν ξεχείλιζε, παρότι η σκουπιδιάρα του δήμου περνούσε δυο με τρεις φορές τη βδομάδα. Παρόλα αυτά στις αφηγήσεις της μάνας μου για τα δικά της παιδικά χρόνια ξετυλίγονταν εικόνες που σε μένα φάνταζαν πρωτόγονες. Για παράδειγμα η χρήση του χαρτιού στην καθημερινότητά τους ήταν σπάνια, η χαρτοπετσέτα και το χαρτί υγείας δεν είχαν ακόμα εφευρεθεί και η εφημερίδα αποτελούσε είδος «πολυτελείας». Κι εάν αναρωτιέστε τι έκαναν, απλώς συνέχιζαν μια πρακτική αιώνων, αυτά που και ο Αριστοφάνης συμβούλευε στους συνδημότες του, δηλαδή να χρησιμοποιούν πλατιές και λείες πέτρες και να προτιμούν τα φύλλα μουριάς από τα φύλλα της συκιάς μετά από την ανάγκη τους.
Θυμάμαι και τον εαυτό μου μικρό παιδί να ψωνίζει από το μπακάλικο της γειτονιάς περιμένοντας υπομονετικά στη σειρά μου, που συνήθως μου την έπαιρναν οι μεγαλύτεροι. Ο κυρ Θόδωρος με τη σέσουλα γέμιζε τις χάρτινες σακούλες με όσπρια, ρύζι, ζάχαρη. Τα συσκευασμένα προϊόντα στα ράφια του παντοπωλείου δεν είχαν τον αριθμό και την ποικιλία του σήμερα.
Θυμάμαι ακόμα και την κυρά Βούλα τη γειτόνισσά μας που είχε μαζί με τον άντρα της και τον πεθερό της γαλατάδικο στη Δημητριάδος. Κάθε πρωί βρίσκαμε στην εξώπορτα μας το γάλα ΕΒΟΛ σε γυάλινο μπουκάλι. Η κυρά Βούλα από τα χαράματα γύριζε να μοιράσει το γάλα και ταυτόχρονα μάζευε τα άδεια μπουκάλια που επιστρέφονταν στο εργοστάσιο της ΕΒΟΛ.
Θυμάμαι επίσης τη μάνα μου να μακραίνει το στρίφωμα στα παντελόνια μου κάθε φορά που ψήλωνα, μα και να μεταποιεί τα δικά της ρούχα σαν άλλαζε η μόδα. Ήταν βλέπετε μοδίστρα και η επιλογή της ήταν ενδύματα κοπής και ραφής που αντέχουν στο χρόνο. Φυσικά εκείνα που δεν μπορούσαν να μεταποιηθούν γίνονταν κουρέλια και δίνονταν στην υφάντρα για να μας φτιάξει κουρελούδες.
Επανάσταση στις καταναλωτικές μας συνήθειες υπήρξε η πλαστική σακούλα και η τυποποίηση των προϊόντων σε συσκευασία μιας χρήσης. Το δίχτυ για τα ψώνια χάνεται μαζί του ίσως και στάσεις και συμπεριφορές που υπαγορεύονταν από το μέτρο της οικονομίας.
Η αναφορά στο παρελθόν δεν έχει σκοπό την υιοθέτηση τέτοιων πρακτικών αλλά τη μελέτη τους, ώστε να πάψουν τα παιδιά να θεωρούν πως όλα είναι αυτονόητα και δεδομένα. Το ζητούμενο φυσικά είναι η καταναλωτική συμπεριφορά, αν και είναι ένα σύνθετο φαινόμενο που καθοδηγεί τις ανθρώπινες δραστηριότητες, να λαμβάνει υπόψη την προστασία του περιβάλλοντος χωρίς τη σπατάλη των παραγωγικών συντελεστών της γης. Θέλουμε λοιπόν ενημερωμένους πολίτες που να γνωρίζουν τις υποχρεώσεις και τα δικαιώματά τους ως καταναλωτές.
Προτάσεις για δραστηριότητες με τις περιβαλλοντικές ομάδες
1. Δραστηριότητα
Τι κρατάμε…τι πετάμε …στο ποτάμι του χρόνου
Οι μαθητές καλούνται να κάνουν μία μικρή έρευνα και να συμπληρώσουν το ποτάμι του χρόνου.
Α. Στα χρόνια που ο παππούς και η γιαγιά μου ήταν παιδιά.
Οι άνθρωποι τι κρατούσαν;
Και τι πετούσαν;
Τα στιλ κατανάλωσης συχνά παίζουν μεγαλύτερο ρόλο για να προσδιοριστούν οι ταυτότητες και η συνείδηση των ανθρώπων παρά η θέση τους στο παραγωγικό σύστημα. Η εικόνα μας εξαρτάται το τι φοράμε, το τι καταναλώνουμε.
Στον πολιτισμό της καθημερινής ζωής τα εμπορικά κέντρα και οι εμπορικοί οδοί μετατρέπονται σε πεδία μιας τερπνής απόδρασης από τη συνηθισμένη συνείδηση της πραγματικότητας στο πλαίσιο μιας συλλογικότητας. Shopping therapy. Οι εικόνες προσωπικοτήτων, ως πρότυπα που έχουν συνδεθεί με προϊόντα, χρησιμεύουν για να μας πείσουν, πως αγοράζοντας αυτά τα αγαθά, ταυτόχρονα συμμετέχουμε σε μια κοινή εμπειρία ενός πιο δυναμικού και αισθησιακού κόσμου.
Στο σχεδιασμό και την υλοποίηση ενός προγράμματος Π.Ε. με θέμα τα απορρίμματα το ερώτημα «Τι κρατάμε…τι πετάμε» μπορεί να αποτελέσει το έναυσμα για μια «ιστορική» αναδρομή και συγκριτική προσέγγιση του χθες με το σήμερα σε θέματα κατανάλωσης και διαχείρισης απορριμμάτων.
Θυμάμαι τον πατέρα μου να κόβει στα δυο τη χαρτοπετσέτα και τη μάνα μου να κάνει παξιμάδια το μπαγιάτικο ψωμί. Το φαγητό σαν περίσσευε έμπαινε στην άκρη για την επαύριον ως συμπλήρωμα ή για να «παντρευτεί» ώστε να προκύψει ένα νέο πιάτο, για παράδειγμα τα ρεβίθια με το ρύζι . Και τ’ αποφάγια κατέληγαν στις γάτες της γειτονιάς. Στα σκουπίδια ψωμί ή φαγητό ήταν κάτι το αδιανόητο. Ήταν αμάρτημα. Ο σκουπιδοτενεκές μας ποτέ δεν ξεχείλιζε, παρότι η σκουπιδιάρα του δήμου περνούσε δυο με τρεις φορές τη βδομάδα. Παρόλα αυτά στις αφηγήσεις της μάνας μου για τα δικά της παιδικά χρόνια ξετυλίγονταν εικόνες που σε μένα φάνταζαν πρωτόγονες. Για παράδειγμα η χρήση του χαρτιού στην καθημερινότητά τους ήταν σπάνια, η χαρτοπετσέτα και το χαρτί υγείας δεν είχαν ακόμα εφευρεθεί και η εφημερίδα αποτελούσε είδος «πολυτελείας». Κι εάν αναρωτιέστε τι έκαναν, απλώς συνέχιζαν μια πρακτική αιώνων, αυτά που και ο Αριστοφάνης συμβούλευε στους συνδημότες του, δηλαδή να χρησιμοποιούν πλατιές και λείες πέτρες και να προτιμούν τα φύλλα μουριάς από τα φύλλα της συκιάς μετά από την ανάγκη τους.
Θυμάμαι και τον εαυτό μου μικρό παιδί να ψωνίζει από το μπακάλικο της γειτονιάς περιμένοντας υπομονετικά στη σειρά μου, που συνήθως μου την έπαιρναν οι μεγαλύτεροι. Ο κυρ Θόδωρος με τη σέσουλα γέμιζε τις χάρτινες σακούλες με όσπρια, ρύζι, ζάχαρη. Τα συσκευασμένα προϊόντα στα ράφια του παντοπωλείου δεν είχαν τον αριθμό και την ποικιλία του σήμερα.
Θυμάμαι ακόμα και την κυρά Βούλα τη γειτόνισσά μας που είχε μαζί με τον άντρα της και τον πεθερό της γαλατάδικο στη Δημητριάδος. Κάθε πρωί βρίσκαμε στην εξώπορτα μας το γάλα ΕΒΟΛ σε γυάλινο μπουκάλι. Η κυρά Βούλα από τα χαράματα γύριζε να μοιράσει το γάλα και ταυτόχρονα μάζευε τα άδεια μπουκάλια που επιστρέφονταν στο εργοστάσιο της ΕΒΟΛ.
Θυμάμαι επίσης τη μάνα μου να μακραίνει το στρίφωμα στα παντελόνια μου κάθε φορά που ψήλωνα, μα και να μεταποιεί τα δικά της ρούχα σαν άλλαζε η μόδα. Ήταν βλέπετε μοδίστρα και η επιλογή της ήταν ενδύματα κοπής και ραφής που αντέχουν στο χρόνο. Φυσικά εκείνα που δεν μπορούσαν να μεταποιηθούν γίνονταν κουρέλια και δίνονταν στην υφάντρα για να μας φτιάξει κουρελούδες.
Επανάσταση στις καταναλωτικές μας συνήθειες υπήρξε η πλαστική σακούλα και η τυποποίηση των προϊόντων σε συσκευασία μιας χρήσης. Το δίχτυ για τα ψώνια χάνεται μαζί του ίσως και στάσεις και συμπεριφορές που υπαγορεύονταν από το μέτρο της οικονομίας.
Η αναφορά στο παρελθόν δεν έχει σκοπό την υιοθέτηση τέτοιων πρακτικών αλλά τη μελέτη τους, ώστε να πάψουν τα παιδιά να θεωρούν πως όλα είναι αυτονόητα και δεδομένα. Το ζητούμενο φυσικά είναι η καταναλωτική συμπεριφορά, αν και είναι ένα σύνθετο φαινόμενο που καθοδηγεί τις ανθρώπινες δραστηριότητες, να λαμβάνει υπόψη την προστασία του περιβάλλοντος χωρίς τη σπατάλη των παραγωγικών συντελεστών της γης. Θέλουμε λοιπόν ενημερωμένους πολίτες που να γνωρίζουν τις υποχρεώσεις και τα δικαιώματά τους ως καταναλωτές.
Προτάσεις για δραστηριότητες με τις περιβαλλοντικές ομάδες
1. Δραστηριότητα
Τι κρατάμε…τι πετάμε …στο ποτάμι του χρόνου
Οι μαθητές καλούνται να κάνουν μία μικρή έρευνα και να συμπληρώσουν το ποτάμι του χρόνου.
Α. Στα χρόνια που ο παππούς και η γιαγιά μου ήταν παιδιά.
Οι άνθρωποι τι κρατούσαν;
Και τι πετούσαν;
Β. Στα χρόνια που οι γονείς μου ήταν παιδιά.
Τι κρατούσαν;
Γ. Σήμερα
Τι κρατάμε;
Τι πετάμε;
2. Δραστηριότητα
Συνέντευξη με…
Οι μαθητές παίρνουν συνεντεύξεις από συγγενικά ή φιλικά τους πρόσωπα όπου ζητούν να μάθουν για τις καταναλωτικές τους συνήθειες και το είδος των απορριμμάτων που εναποθέτουν στους σχετικούς κάδους.
3. Δραστηριότητα
Επίσκεψη σε Λαογραφικό Μουσείο
Οι μαθητές μέσα από την επίσκεψη γνωρίζουν τη ζωή των ανθρώπων στην προβιομηχανική εποχή. Επικεντρώνουμε την προσοχή μας α) στο υλικό κατασκευής των αντικειμένων καθημερινής χρήσης και κατά πόσο τα υλικά αυτά είναι φιλικά προς το περιβάλλον. β) στη διαχείριση των απορριμμάτων με αναφορά στην επανάχρηση υλικών και αντικειμένων β) σε συνήθειες που αναδεικνύουν το μέτρο και το σεβασμό προς το περιβάλλον.
Σημείωση:
Το ΚΠΕ Μακρινίτσα υλοποιεί σχετικό πρόγραμμα με τον τίτλο «Μην απορρίπτεις τα απορρίμματα»
Τι πετάμε;
2. Δραστηριότητα
Συνέντευξη με…
Οι μαθητές παίρνουν συνεντεύξεις από συγγενικά ή φιλικά τους πρόσωπα όπου ζητούν να μάθουν για τις καταναλωτικές τους συνήθειες και το είδος των απορριμμάτων που εναποθέτουν στους σχετικούς κάδους.
3. Δραστηριότητα
Επίσκεψη σε Λαογραφικό Μουσείο
Οι μαθητές μέσα από την επίσκεψη γνωρίζουν τη ζωή των ανθρώπων στην προβιομηχανική εποχή. Επικεντρώνουμε την προσοχή μας α) στο υλικό κατασκευής των αντικειμένων καθημερινής χρήσης και κατά πόσο τα υλικά αυτά είναι φιλικά προς το περιβάλλον. β) στη διαχείριση των απορριμμάτων με αναφορά στην επανάχρηση υλικών και αντικειμένων β) σε συνήθειες που αναδεικνύουν το μέτρο και το σεβασμό προς το περιβάλλον.
Σημείωση:
Το ΚΠΕ Μακρινίτσα υλοποιεί σχετικό πρόγραμμα με τον τίτλο «Μην απορρίπτεις τα απορρίμματα»
